با توجه به در هم تنيدگي اقتصاد و سياست و فرهنگ و امور اجتماعي به نظر مي رسد که بر سر تعاريف نهادينه شده پيرامون دوستي و دشمني در ذهن و زبان اداره کنندگان امور کشور نيازمند نقد و تحليل هايي منطقي باشيم . در دنيايي که همه ي تلاش ها با هدف رشد و توسعه در ابعاد گوناگون آن صورت مي گيرد ، دشمن واقعي کسي است که سد راه رشد و توسعه باشد . از اين رو نبايد دشمن يا به تعبير بهتر رقيب را تنها در خارج از مرزهاي جغرافيايي جستجو کرد . گاهي جهل و خرافه و تن پروري و باورهاي نابجا تکميل کننده تلاش رقباي خارجي ما براي سد کردن راه رشد و توسعه هستند . تفرقه و پراکنده گي در هدف گذاري ها ما را به ابزار مناسبي در دست دشمن تبديل مي کند به همين دليل است که در دستگاه سياست خارجي کشورهاي بزرگ و توسعه يافته براي هر کشوري حسابي جداگانه باز مي کنند . دشمني در دنياي سياست ذاتي و هميشگي نيست . ملت ها مانند افراد نيستند که قهر و آشتي آنها از جريحه دار شدن احساساتشان ناشي شده باشد . هر ملتي متاعي دارد و نيازي و تلاش مي کند مشتري مناسبي براي متاع خود پيدا کند و نياز خود را در سايه ي ايجاد ارتباط با ساير کشورها برطرف سازد. زماني منافع آمريکا اقتضاء مي کرد که مقابل آلمان و در کنار اتحاد جماهير شوروي قرار گيرد و به هر شيوه ي ممکن به روس ها سلاح و امکانات برساند اما بلافاصله پس از جنگ دوم جهاني با ايجاد صف بندي هاي جديد زنگ جنگ سرد نواخته شد و شرق و غرب به يارگيري هاي جديدي روي خوش نشان دادند و در اين ميان کشورهايي که محلي از اعراب نداشتند به کانون درگيري ها و تبادل پول و اسلحه و بازار مصرف کالاهاي شرقي و غربي تبديل شدند و اين رويه بيش از نيم قرن ادامه پيدا کرد .
در حال حاضر که يکجانبه گرايي مورد نظر آمريکا به نتايج از پيش تعيين شده نرسيده و از طرفي روس ها به دنبال در هم شکستن حصاري که اعضاي ناتو پيرامون اين کشور کشيده اند ، هستند شاهد شکل گيري صف بندي هاي جديد و تغيير اولويت ها در سياست خارجي ايالات متحده آمريکا با محوريت توجه به شرق هستيم . لذا دور از انتظار نيست که برخي از کشورهاي در حال توسعه بخواهند در سايه ي چنين تقابلي خود را بالا بکشند و روي تغيير مصاديق دوستي ها و دشمني ها کار کنند . زماني بود که چين و شوروي به دليل گرفتار شدن در تالاب رويکردهاي بازدارنده ايدئولوژيک از قدرت مانور بالايي براي به گوشه ي رينگ کشانيدن رقباي غربي خود برخوردار نبودند اما هر دو کشور پس از مقايسه ي کيفيت وضعيت توليدات اقتصادي خود نسبت به غرب به تجديد نظر در مانيفست هاي تابو شده ي خود روي آوردند . ترامپ که به دنبال قرار دادن هرم يکجانبه گرايي روي قاعده اش بود نه تنها نتوانست کاري از پيش ببرد بلکه از رفقاي اروپايي خود هم فاصله گرفت و به همين دليل توسط قدرت در سايه حذف شد و اکنون بايدن با شيوه اي متفاوت همان هدف را دنبال مي کند . در دنياي سياست نمي توان روي شعارها و ادعاها حساب باز کرد . اردن هاشمي که گردانندگانش خود را از بازماندگان خاندان پيامبر و هاشمي مي دانند و زماني متولي اداره کعبه و مسجد النبي و بيت المقدس بودند هم اکنون بهترين رابطه را با آمريکا و اسرائيل دارند و توليت کعبه را هم سالهاست که به سعودي ها واگذار کرده اند و نقش يک کشور پوشالي و ضربه گير را در خاورميانه ايفا مي کنند و آب هم از آب تکان نخورده است !
مطالعه ي تاريخ صد ساله ي اخير خاورميانه بيانگر اين واقعيت است که اقتصاد و موقعيت ژئوپوليتکي و منافع ابرقدرتها توجيه کننده ي تمامي رويدادهايي است که ظرف اين مدت در اين منطقه رخ داده است . از آنجايي که قابليت بالاي ساکنان اين منطقه براي رودررويي هاي مذهبي و قومي و قبيله اي راهنماي نفوذ شرق و غرب براي سمت دهي به رويدادهاست بعيد به نظر مي رسد که به اين زودي ها شاهد برقراري صلح و امنيت در اين بخش از جهان باشيم ، هر چند اميد مي رود با دستيابي دانشمندان به منابع جديد و کم هزينه ي انرژي و کم اهميت شدن نفت تا حدودي از حجم توطئه هاي زنجيره اي کاسته شود اما جايگاه خاورميانه به عنوان يک بازار بزرگ مصرف کالاهاي شرقي و غربي همچنان به قوت خود باقي است . بديهي است که دم زدن از استقلال عمل براي کشورهايي که به سمت توسعه خيز برداشته اند و در عين حال بين دو سنگ آسياي قدرت هاي شرقي و غربي در هم ساييده مي شوند در خوشبينانه ترين حالت بسيار هزينه بر است و به همين دليل چنين کشورهايي ناگزير به اتخاذ سياست ها بينابيني هستند که البته ريسک بالايي هم دارد ، زيرا همين که اروپا و آمريکا به چين و روسيه گوشه چشمي نشان دهند چنين کشورهايي قرباني خواهند شد ، مگراين که از فرصت هاي کوتاه به وجود آمده در سايه ي چنين سياستي براي برخاستن اززمين استفاده کنند و آرد خود را ببيزند و الک خود را بياويزند . بهترين گزينه براي شرق و غرب قدرتمند مشغول کردن کشورهاي منطقه ي خاورميانه به يکديگر است تا فرصت سر خاراندن هم نداشته باشند . مدتي است که زنگ شکل گيري ائتلاف هاي منطقه اي با نگاه نيابتي به صدا درآمده که مي تواند به عنوان بزرگترين مانع توسعه ي فرهنگي و اقتصادي براي کشورهاي قرار گرفته دراين منطقه مطرح باشد . کشورهاي باد شده و ورم کرده اي که با شليک يک سوزن تخليه مي شوند و مانند اسب عصاري پس از مدت ها گردش و سرگرداني تازه مي فهمند که گندم ديگران را آسياب کرده اند .