چندی پیش رئیس سازمان نوسازی مدارس اعلام کرد که سرانه آموزشی کشور ۵.۴۵ مترمربع است، در حالی که استاندارد جهانی ۸.۴ مترمربع به ازای هر دانش‌آموز است. درحال حاضر، هم کیفیت آموزش در مدارس دولتی و هم وضعیت فیزیکی حوزه آموزش با عدالت آموزشی فاصله دارد.
اوایل سال گذشته، وزیر وقت آموزش و پرورش سرانه آموزشی در کشور را ۵.۳۵ مترمربع اعلام کرده بود که اینک رئیس سازمان نوسازی مدارس کشور این میزان را ۵.۴۵ مترمربع خوانده است که این سرانه تا عدالت آموزشی و دستیابی به وضعیت مطلوب و استاندارد، فاصله‌ای طولانی دارد.
درحال حاضر و براساس گزارش‌های وزارت آموزش و پرورش، کشور ما با کمبود بیش از ۱۰۰ هزار کلاس درس مواجه است و این کمبود به‌ویژه در مناطق محروم و حاشیه‌نشین، به دلیل ضعف زیرساخت‌ها و سرمایه‌گذاری ناکافی معضلات بزرگی ایجاد کرده است که در شهرهای بزرگ نیز به دلیل کمبود فضای آموزشی با تراکم بالا و شلوغی کلاس‌های درس روبرو هستیم.
اما سند معطل‌مانده تحول بنیادین آموزش و پرورش مصوب سال ۱۳۹۰، میزان مطلوب فضای آموزشی را ۸.۴ مترمربع به ازای هر دانش‌آموز تعریف کرده و برنامه هفتم توسعه یعنی پایان ۱۴۰۷، انتظار ۶.۱ مترمربع به ازای هر دانش‌آموز را مطالبه کرده است؛ در حالی که کمبود منابع مالی، مهم‌ترین دلیل وضعیت موجود برشمرده می‌شود، به گفته طاهری معاون فنی و اجرایی سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس، برای دستیابی به این هدف، با در نظر گرفتن تعداد دانش‌آموزان مدارس دولتی، نیازمند ساخت ۱۴ میلیون مترمربع فضای آموزشی هستیم.
به گفته این مسئول، ۱۶ میلیون و ۴۰۰ هزار دانش‌آموز در ۱۱۷ هزار مدرسه مشغول تحصیل هستند که ۱۴ میلیون نفر در ۹۷ هزار و ۸۰۰ مدرسه دولتی و ۲.۴ میلیون نفر در ۱۸ هزار و ۸۰۰ مدرسه غیردولتی تحصیل می‌کنند و طبق پیش‌بینی‌ها تا پایان برنامه هفتم توسعه، جمعیت دانش‌آموزی کشور حدود ۴۵۰ هزار نفر افزایش خواهد یافت.
در شرایطی که به گفته مسئولین، توزیع سرانه آموزشی در کشور متوازن نیست، مناطقی وجود دارد که به‌دلیل رشد طبیعی جمعیت و مهاجرت، نیاز بیشتری به مدارس دارند و در کنار آمارهای کمبود فضای آموزشی، آمارهای نگران‌کننده‌ای از فرسودگی حدود ۷۰ درصد مدارس کشور اعلام شده است که به گفته نوروزی یکی از نمایندگان مجلس، باید خیران پای‌کار بیایند و به نوسازی مدارس کمک کنند.
رئیس سازمان نوسازی، تجهیز و توسعه مدارس کشور نیز اخیرا اعلام کرده است که حدود ۱۹ درصد از کل مدارس کشور نیاز به مقاوم‌سازی، تخریب و بازسازی دارند که از این تعداد ۱۳ درصد نیازمند مقاوم‌سازی و ۶ درصد نیازمند تخریب و بازسازی هستند.
*تاثیر تراکم کلاس درس بر کیفیت آموزش*
درخصوص تاثیر تراکم کلاس بر کیفیت آموزش نیز باید گفت که وقتی تراکم کلاس درس از حد استاندارد بالاتر باشد، باعث کاهش فرصت‌های یادگیری می‌شود و بی‌عدالتی در زمان آموزش اتفاق می‌افتد و کار معلم نیز دشوارتر می‌شود و به گفته معاون آموزش ابتدایی وزیر آموزش و پرورش، تراکم مطلوب در دوره ابتدایی ۲۰ و حداکثر تراکم ۲۶ نفر باید باشد، در حالی که به دلیل کمبود معلم نسبت به تراکم موجود، بیش از ۵۰ درصد کلاس‌های درس در دوره ابتدایی تراکم بالای ۲۶ نفر دارند.
*سرانه آموزشی فارس از نرم کشوری بالاتر است*
اما استان فارس با ۹۵۰ هزار دانش‌آموز در ۸ هزار و ۵۰۰ باب فضای آموزشی با ظرفیت ۴۲ هزار کلاس درس، سرانه آموزشی آن حدود شش و ۹ صدم مترمربع است که از نرم کشوری بالاتر است.
آنطور که آمار نشان می‌دهد، هر چند میزان فضای دانش‌آموزی و تراکم کلاس‌های درس در شهرهای کم جمعیت‌تر فارس وضعیت نسبتا مناسبی نسبت به میانگین کشوری و حتی استانداردهای مطرح شده دارد، اما وضعیت در کلانشهر شیراز و برخی شهرهای پر جمعیت استان، چندان مطلوب نیست.
سرانه فضای دانش‌آموزی در نقاط مختلف فارس متفاوت است و به گفته مدیرکل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس فارس، در برخی نقاط بویژه در شهرهای بزرگتر استان، وضعیت چندان مناسب نیست و در برخی نواحی از میانگین کشوری و حتی استانداردهای جهانی نیز بالاتر است.
*مهاجرت به شیراز، عامل کاهش سرانه فضای آموزشی و افزایش تراکم دانش‌آموزی*
محمد خلیل خرد در گفت‌وگو با عصرمردم دلایلی چون میزان بالای مهاجرت به شهر شیراز را عامل کاهش سرانه فضای آموزشی و افزایش تراکم دانش‌آموزی در کلاس‌های درس می‌داند.
وی معتقد است که سرانه فضای دانش‌آموزی و تراکم کلاس‌های درس بر عملکرد آموزگاران و تمرکز و یادگیری دانش‌آموزان اثر می‌گذارد و لازم است متناسب با جمعیت هر ناحیه آموزش‌وپرورش، زیرساخت آموزشی لازم فراهم شود.
به گفته مدیرکل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس فارس، این تفاوت در نواحی آموزشی کلانشهر شیراز به یک مترمربع هم می‌رسد و همین کمبود، تراکم جمعیت را در مرکز فارس، افزایش داده است.
*ساخت مدرسه، جریانی جاری در سراسر فارس*
گرچه ساخت مدرسه در سراسر فارس جریانی جاری است، اما چنان نیست که بتواند سرانه فضای آموزشی یک منطقه آموزش و پرورش را بویژه در نقاط پرجمعیت به صورت چشمگیری افزایش دهد؛ چنان که در سال گذشته در استان فارس بیش از ۱۳۰ باب فضای آموزشی و پرورشی با گنجایش ۷۶۵ کلاس درس همراه با یک استخر سرپوشیده در مقیاس بزرگ با ۶ باب سالن ورزشی و ۸ باب سالن اجتماعات و نمازخانه با اعتباری بالغ بر یک هزار و ۳۰۰ میلیارد تومان افتتاح و حدود ۱۰ پروژه نیز به همت خیرین مدرسه‌ساز در شیراز و سایر شهرستانها کلنگ‌زنی شده است.
به گفته مسئولین آموزش و پرورش، تراکم جمعیت در مدارس نواحی چهارگانه شیراز به طور میانگین ۲۸ نفر و در فارس ۲۳.۱۱ نفر است که تراکم حدود ۱۰ تا ۱۵ نفر در شهرهای کوچک، تعدیل‌کننده این آمار بوده، چنانکه به عنوان نمونه تراکم در کلاس‌های آموزش و پرورش عشایری استان، ۱۱.۴ نفر است؛ البته تفاوت آمار در مدارس مختلف تا جایی است که جمعیت در کلاس‌های برخی مدارس شیراز به ۳۵ نفر نیز می‌رسد.
*تاثیر انکارناپذیر تراکم بالای کلاس‌های درس بر آموزش و یادگیری*
متاسفانه معلمان، دانش‌آموزان و والدین از جنبه‌های مختلف، با مسائل و مشکلات تراکم بالای کلاس‌های درس و تاثیر انکارناپذیر آن بر آموزش و یادگیری دست به گریبان هستند؛ در این‌باره یکی از معلمان پایه پنجم ابتدایی مدرسه دخترانه ناحیه یک شیراز در گفتگو با عصرمردم گفت: کلاسم ۳۵ دانش‌آموز دارد و مجبورم وقت زیادی از کلاس را به ایجاد نظم و ترتیب در میان آنها اختصاص دهم تا زمینه برای آموزش فراهم شود.
او گفت: دانش‌آموزان دهه‌های گذشته آرام‌تر بودند و علی‌رغم شلوغی کلاس، وقت کمتری صرف کنترل و آماده‌سازی کلاس برای آموزش می‌شد.
او افزود: به دلیل بالا بودن تعداد دانش‌آموزان و نبود فرصت کافی برای پایش تکالیف در کلاس، تکالیف کمی به دانش‌آموزان می‌دهم و چون فرصت پرسش شفاهی از تمام دانش‌آموزان فراهم نیست، به صورت کتبی، امتحان می‌گیرم.
این معلم ابتدایی اضافه کرد: برخی از معلمان برای انجام امور کلاس خود، علی‌رغم ممنوعیت، از مادران کمک می‌گیرند که ترجیح من، کمک گرفتن از دانش‌آموزان است.
او ادامه داد: متاسفانه شلوغی کلاس‌ها به زمان در نظر گرفته شده برای آموزش آسیب رسانده و باعث شده تا در دروس گفتگو محور، امکان مشارکت همه دانش‌آموزان در بحث نباشد.
*اولویت نوسازی مدارس استان در سال جدید*
به گفته مدیرکل نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس فارس، برای سال آینده ۶۶۵ مدرسه شناسایی‌شده در قالب نهضت توسعه با تجهیزات نوین اجرایی و حدود ۸۲ مدرسه کانکسی نیز با کمک خیر بزرگوار حاج اکبر ابراهیمی که در مرحله پایانی ساخت و ساز هستند، تحویل دانش‌آموزان خواهد شد، همچنین ۱۱۹ مدرسه سنگی توسط بنیاد علوی به صورت ۱۰۰ درصدی جمع‌آوری و فضاهای ایمن جای آن را خواهد گرفت و حدود ۲۵۶ مدرسه نیمه‌تمام خیری با پیشرفت فیزیکی بالای ۵۰ درصد با اعتبارات دولتی و خیری به اتمام خواهد رسید و بازسازی ۱۵۵ باب مدرسه تخریبی و ۶۰ باب مدرسه با تراکم دانش‌آموزی بالای ۳۵ نفر نیز در دستور کار قرار خواهد گرفت؛ علاوه بر اینها ایزوگام ۵۰۰ هزار مترمربع مساحت از پشت‌بام مدارس و ساماندهی سیستم سرمایشی و گرمایشی ۲ هزار و ۴۰۰ کلاس درس (که ۴۰۰ کلاس درس آن سهم مرکز استان است)، از جمله اقدامات نوسازی مدارس فارس در سال ۱۴۰۴خواهد بود.
به گفته این مسئول، در استان فارس، با توجه به وسعت و مناطق آموزشی متعدد و مدارس فراوان، چهار اطلس نهضت درحال پیگیری است که اهم موضوعات (مدارس سنگی، مدارس کانکسی مستفل بالای ۱۰ نفر دانش‌آموز، مدارس تخریبی، مدارس نیمه‌تمام خیر با پیشرفت فیزیکی بالای ۵۰ درصد، مدارس متراکم بالای ۳۵ نفر و مدارس دارای سرانه آموزشی کمتر از ۳ مترمربع )، اطلس مردمی‌سازی، اطلس مالی و اعتباری و اطلس تجهیزاتی این طرح طی ۷ ماه گذشته آغاز شده و زیر ساخت‌های آن از جمله مکان‌یابی، نقشه‌ها، محاسبات توپوگرافی و gis انجام گرفته و اطلس اهم مسایل ایجاد شده و جلسات متعددی تشکیل و نتایج موثری برای نهضت توسعه در سطح استان رقم خورده است.