بررسی‌های انجام شده بر میزان دورریز محصولات کشاورزی، نشان می‌دهد، از مزرعه تا مصرف نهایی حدود ۳۰ درصد محصولات دورریز دارد و میزان دورریز برنج در ایران، روزانه به ۸ تن می‌رسد.
جای تاسف است، در شرایطی که محصولات کشاورزی و غذایی با هزینه بالا تولید و بسیار گران عرضه می‌شود، به اشکال مختلف و به سادگی در سفره مردم، اسراف و دورریز می‌شود که بر اساس آمار رئیس موسسه تحقیقات برنج، روزانه حداقل ۸ تن برنج در سفره مردم دورریز می‌شود، درحالی که این آمار جدا از آمار ضایعات است.
البته این آمار منحصر به یک محصول نیست و این هدررفت در تمام محصولات کشاورزی و غذایی از جمله نان وجود دارد و به گفته عضو کمیسیون کشاورزی مجلس، در حوزه محصولات کشاورزی از مزرعه تا مصرف نهایی حدود ۳۰ درصد دورریز وجود دارد.
*آمار ضایعات بخش کشاورزی بسیار بالاست*
معاون توسعه بازرگانی سازمان جهاد کشاورزی فارس نیز آمار ضایعات در بخش کشاورزی قبل از مصرف را بسیار بالا و علت آن را عدم سورتینگ و بسته‌بندی محصول در پای زمین عنوان می‌کند.
به گفته ساریخانی، تنها راه پیشگیری از ضایعات، بسته‌بندی در محل کشت و ایجاد جایگاه عرضه مناسب برای محصولات کشاورزی است تا بتوان آمار ضایعات این بخش را کاهش داد.
چنین آمارهای نگران‌کننده‌ای نشان می‌دهد که بسیاری از ما دورریز برنج برایمان موضوعی عادی است، در حالی که به گفته حسینی رئیس مؤسسه تحقیقات برنج کشور، براساس آمار، هر یک قاشق برنج معادل ۵ گرم برنج خام است و قطعاً هر ایرانی در سفره یک قاشق برنج دور می‌ریزد و ۸ تن برنج در روز معادل یک میلیون و ۶۰۰ هزار قاشق است که نسبت این عدد به ۸۵ میلیون نفر، معادل ۵ دانه برنج به‌ازای هر نفر در سفره است، در حالی که زراعت برنج، کار بسیار پر زحمتی است و باید در مصرف آن دقت ویژه‌ای شود.
*رقم دورریز برنج در سفره‌ها، معادل واردات سالانه آن*
معاون وزیر جهاد کشاورزی نیز، رقم دورریز برنج در سفره‌های مردم را یک میلیون تن، معادل واردات سالانه برنج اعلام کرده است که این موضوع نشان می‌دهد، تنها با توجه بیشتر عموم مردم در مصرف درست، می‌توان فاجعه هدررفت را به شدت کاهش داد.
اما حجم مواد غذایی هدر رفته در ایران به اندازه‌ای است که با آن می‌توان غذای ۱۵ میلیون نفر را در سال تأمین کرد. درواقع ضایعات سالانه مواد غذایی در ایران معادل ۳۵ میلیون تن با ارزش تقریبی ۱۵ میلیارد دلار است و به راحتی نمی‌توان از ۳۰ درصد ضایعات در نان، ۳۰ تا ۵۰ درصد ضایعات در میوه‌ها و سبزیجات و ۱۰ درصد ضایعات در برنج چشم‌پوشی نمود. درحالی که در اتحادیه اروپا با ۲۷ کشور عضو، تنها ۹ میلیون تن موادغذایی در سال راهی زباله‌ها می‌شود.
*حداقل ۲۵۰۰ لیتر آب، برای تولید یک کیلوگرم برنج*
همه اینها در شرایطی است که بسیاری از شهرهای کشور با تنش آبی روبرو هستند و برای تولید هر کیلوگرم برنج، حداقل ۲۵۰۰ لیتر آب، مصرف و حدود یک کیلوگرم گاز گلخانه‌ای تولید می‌شود و این هدررفت، معادل اتلاف منابع آبی و افزایش آلودگی هواست.
همه می‌دانیم که ایران در یک جغرافیای کم‌آب قرار دارد و چگونگی مدیریت زمین‌های کشاورزی و استفاده بهینه از محصولات اهمیت زیادی برای محیط زیست کشور دارد، اما عددها نشان می‌دهد که با تلف شدن ۳۰ درصد محصولات کشاورزی، سالانه حدود چهار میلیارد مترمکعب آب نیز به هدر میرود.
* کشت برنج تنها درصورت آبیاری با آب‌های سطحی مجاز است*
مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی فارس درخصوص شرایط کشت برنج در فارس، گفت: از زمان تفویض اختیار به استانداری‌ها برای تصمیم‌گیری درخصوص کشت برنج با تمهیدات مشخص در هر استان، تنها شهرستان‌هایی از استان، مجاز به کشت برنج هستند که امکان کشت با آبیاری آب‌های سطحی فراهم باشد و درصورت آبیاری با موتورپمپ، الکتروپمپ و چاه‌های زیرزمینی، کشت برنج، ممنوع و غیرمجاز است و کشاورز متخلف، مشمول جریمه می‌شود.
*ابزار تنبیهی کارآمدی برای متخلفان کشت غیرمجاز وجود ندارد*
مهدی صادقی افزود: برای ایجاد ممنوعیت به ابزار تنبیهی نیازمندیم که در این زمینه، قانون، مصوبه یا ابزار تنبیهی کارآمدی برای متخلفان وجود ندارد و جرایم در نظر گرفته شده برای متخلفان، نسبت به درآمد حاصل از کشت برنج بازدارندگی لازم را ندارد.
وی با بیان این که فارس به عنوان یکی از قطب‌های تولید برنج، نسبت به گذشته منابع آبی بسیاری را از دست داده است، به محدودیت کشت برنج در شهرستان فیروزآباد اشاره نمود که در سالهای گذشته، اراضی زیر کشت برنج از آب رودخانه مشروب می‌شدند و در حال حاضر رودخانه‌ای وجود ندارد و حجم آب پشت سد، درصورت رهاسازی برای کشت برنج کافی نیست و به همین دلیل سطح زیر کشت برنج در این شهرستان از چند هزار هکتار به ۵۰۰ هکتار تقلیل پیدا کرده است.
صادقی اضافه کرد: در بخش کامفیروز شهرستان مرودشت، به دلیل رهاسازی آب سد ملاصدرا در رودخانه برای تولید برق و دسترسی اراضی منطقه به آب چشمه، استفاده از آب‌های زیرزمینی کمتر و محدودیت کشت برنج نیز کمتر است و در شهرستان ممسنی و رستم نیز به دلیل وجود آب جاری و رودخانه، امکان کشت برنج وجود دارد.
مدیر زراعت جهاد کشاورزی فارس افزود: سال گذشته و براساس ابلاغیه وزارتخانه، در ۲۵ هزار هکتار از اراضی با تلرانس ۱۰ درصدی، مجاز به کشت برنج بودیم اما تمایل کشاورزان، به سطحی بیش از این بوده و کشت برنج علی‌رغم محدودیت و ممنوعیت در توزیع نهاده یارانه‌ای به کشاورزان متخلف، به حدود ۴۰ هزار هکتار رسید، چرا که جریمه ممنوعیت در توزیع نهاده به کشاورزان متخلف تاثیر چندانی در تصمیم آن‌ها برای جلوگیری از کشت برنج نداشته است؛ چون قیمت یارانه‌ای کود با قیمت آزاد آن، تفاوت چندانی ندارد.
صادقی تاکید کرد که ما تلاش می‌کنیم تا تفکر کشاورز را تغییر دهیم اما ابزاری برای جلوگیری نداریم و تنها می‌توانیم از توزیع کود یارانه‌ای جلوگیری کنیم که آن هم تاثیر قابل توجهی در هزینه‌های کشاورز ندارد و با در نظر گرفتن هزینه‌های تولید و حتی هزینه خرید کود آزاد، درآمد قابل توجهی عاید کشاورز می‌شود.
*قانونی برای جلوگیری از کشت غیرمجاز وجود ندارد*
وی در این‌باره گفت: در بحث آموزشی و ترویجی، جهاد کشاورزی تلاش می‌کند، تا تفکر کشاورز را تغییر دهد و با آگاه کردن او از شرایط موجود، محصولات دیگری را جایگزین کشت برنج نماید، در این خصوص، کشت انواع گیاهان دارویی، کنجد و زعفران را هم مقایسه کرده‌ایم که حتی زعفران، قابلیت رقابت با برنج را ندارد. البته به کشاورزان هشدار می‌دهیم که وضعیت آبی چگونه است و امکان خشکی و شوری زمین وجود دارد و با برگزاری کلاس‌های آموزشی و ترویجی تلاش می‌کنیم تا کشاورز را از موقعیت موجود آگاه کنیم اما با نگاه اقتصادی کشاورز، کمتر گوش شنوایی وجود دارد، مگر آنکه قانونی برای جلوگیری از کشت غيرمجاز باشد که در حال حاضر چنین قانونی وجود ندارد.
مدیر زراعت جهاد کشاورزی فارس افزود: فارس پس از خوزستان، دومین استان کشور از نظر وسعت اراضی زیر کشت و اولین استان از نظر تنوع محصولات است و حدود یک میلیون هکتار اراضی زراعی آبی و دیمی در استان وجود دارد که اراضی دیم گندم و جو بیشترین سطح را دربرمی‌گیرد که از این رقم، ابلاغ ما برای کشت برنج ۲۵ هزار هکتار با تلورانس ۱۰ درصدی است، اما کشت برنج نزدیک به ۴۰ هزار هکتار می‌رسد و بستگی به شرایط آب سد ملاصدرا که بیشترین اراضی کشت برنج را آبیاری می‌کند، بین ۳۰ تا ۴۰ هزار هکتار متغیر است.
*سالانه حدود ۱۰۰ هزار تن کمبود برنج در استان*
صادقی ادامه داد: از حدود ۴۰ هزار هکتار اراضی مجاز و غیرمجاز زیر کشت برنج، با در نظر گرفتن متوسط تولید ۵.۳ تن شلتوک در هر هکتار و ضریب تبدیل ۶۵ صدم، قریب ۱۳۸ هزار تن برنج در فارس تولید می‌شود، درحالی که مصرف استان بیش از ۲۰۰ هزار تن در سال است و حدود ۱۰۰ هزار تن کمبود برنج از دیگر استان‌ها یا خارج از کشور تامین می‌گردد.
وی با بیان این که بحث نظارت، بیشتر توسط سازمان آب انجام می‌شود؛ افزود: مدیریت سازمان جهاد کشاورزی، ۲۵ هزار هکتار اراضی مجاز کشت برنج را برش شهرستانی زده و اعلام می‌کند و توزیع نهاده‌ها نیز به همان اندازه در سامانه تثبیت می‌شود و امکان توزیع بیشتر وجود ندارد و چون حواله‌ها الکترونیکی است و به سامانه متصل است هر شهرستان به همان میزان می‌تواند نهاده دریافت و توزیع نماید و جهاد کشاورزی بر مبنای نهاده‌ها، نظارت کرده و تنها به کشاورزانی نهاده یارانه‌ای می‌دهد که با آب سطحی کشت برنج را انجام می‌دهند و در آبیاری از موتورپمپ و الکتروپمپ استفاده نمی‌کنند.
رییس اداره فناوری‌های مکانیزه کشاورزی سازمان جهاد کشاورزی فارس هم تلفات برداشت برنج را ۵ درصد و ضایعات غلات، جو و کلزا را حدود ۲.۴ درصد عنوان کرد.
ریاحی کارشناس بخش صنایع جهاد کشاورزی فارس با بیان این که در برنج‌کوبی‌ها ضایعاتی وجود ندارد، خاطرنشان کرد که پوسته قهوه‌ای و سفید جدا شده از شلتوک، قابل استفاده است و با قیمت قابل توجهی برای مصارف گوناگون به فروش می‌رسد.
*علل نوسانات قیمت برنج*
معاون توسعه بازرگانی سازمان جهاد کشاورزی فارس نیز در گفتگو با عصرمردم درخصوص نوسانات قیمت برنج گفت: درخصوص موضوع برنج، مشکل از زمان ممنوعیت واردات این محصول به دلیل حمایت از برنج تولید داخلی آغاز شد و به دنبال آن قیمت برنج داخلی با قیمت برنج وارداتی به برابری رسید و این برابری قیمت باعث تقاضای بیشتر نسبت به برنج داخلی شد و نهایتا به کمبود برنج تولید داخل انجامید و ممنوعیت واردات برنج خارجی و کمبود آن در بازار باعث شد تا قیمت برنج رشد و جهشی غیرمتعارف داشته باشد.
ساریخانی افزود: موضوع مهم دیگر به ممنوعیت کشت در استان‌هایی چون اصفهان باز می‌گردد که از چرخه تولید خارج شده‌اند و تقاضا در کشور بیشتر شده است؛ همچنین توزیع دو نوبت کالابرگ نیز باعث شد تا تقاضا برای خرید برنج در بازار افزایش یابد و تقاضای کاذب ایجاد شده به افزایش قیمت دوباره برنج بیانجامد؛ چرا که سه و نیم میلیون نفر در استان فارس، مشمول دریافت کالابرگ بودند که از این تعداد حدود یک میلیون و هفتصد هزار نفر کالا برگ ۳۵۰ هزار تومانی و یک میلیون و هشتصد هزار نفر کالا برگ ۵۰۰ هزار تومانی دریافت کرده‌اند.
وی موضوع مهم دیگر را انتظار تورمی حاکم بر جامعه عنوان و اضافه کرد: افزایش و کاهش ناگهانی قیمت دلار، انتظار تورمی ایجاد می‌کند و بر افزایش یا کاهش قیمت برنج تاثیرگذار است.
معاون توسعه بازرگانی جهاد کشاورزی فارس توضیح داد که از زمان سفارش برنج توسط بازرگان تا ورود آن به بازار چندین ماه طول می‌کشد و سفارش آذرماه اکنون وارد بازار شده که کاهش قیمت برنج نسبت به هفته قبل را به دنبال داشته است.