در شرایط عادی، این سازمان برای تأمین نیاز بیمارستان‌ها به حداقل ۱۲ روز ذخیره خون نیاز دارد، اما عواملی مانند کاهش اهدا به دلیل ترس از ناامنی، محدودیت‌های تردد و قطعی اینترنت، این ذخایر را به سطح بحرانی می‌رساند.

 هفته گذشته در استان فارس، که از استان‌های پیشرو در اهدای خون است، وضعیت بحرانی گزارش شد و دکتر مجید اکبرزاده، مدیرکل انتقال خون فارس، در گفت‌وگویی اعلام کرد که با توجه به کاهش مراجعات در روزهای گذشته نیازمند خون و پلاکت در تمامی گروه‌های خونی هستیم.

او افزود که نیاز روزانه این سازمان، حداقل ۹۰۰ مراجعه در سطح استان است تا بتوانند نیازهای درمانی بیماران تالاسمی، تصادفی و جراحی را تأمین کنند.

گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد که ایران از سال ۱۳۸۶ به ۱۰۰٪ اهدای خون داوطلبانه و غیرپولی دست یافته، دستاوردی که مورد تحسین سازمان بهداشت جهانی قرار گرفته است. با این حال، کاهش ۸.۳۸ درصدی اهدای خون در دوره همه‌گیری کرونا نشان داد که بحران‌ها می‌توانند این سیستم را شکننده کنند. در شرایط کنونی، سازمان انتقال خون با فراخوان‌های عمومی و همکاری خیرین، تلاش می‌کند تا این کمبود را جبران کند.

  

 

پایگاه انتقال خون فارس با دارا بودن ۱۴ پایگاه ثابت و سیار و هفت واحد فرآورده‌‌گیری در سطح استان بزرگترین پایگاه انتقال خون کشور محسوب می‌شود و نقش کلیدی در تأمین خون منطقه ایفا می‌کند. 

در گفت‌وگو با یکی از کارکنان مرکز انتقال خون شیراز، او از چالش‌های اخیر می‌گوید: «بعد از حملات ریزپرنده‌ها، خیلی‌ها به دلیل نگرانی‌های امنیتی کمتر برای اهدا مراجعه کردن. اما با اطلاع‌رسانی در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی، تعداد داوطلبان دوباره داره زیاد می‌شه.» او به پویش‌های مردمی اشاره می‌کند که با هشتگ‌هایی مانند #اهدا_خون در ایکس، مردم را به اهدا دعوت کرده‌اند.

 

 

 

اهدای خون در ایران، به‌ویژه در مناسبت‌های مذهبی مانند عاشورا، ریشه‌ای فرهنگی و دینی دارد. در سال ۲۰۱۰، سازمان انتقال خون بیش از ۳۷ هزار واحد خون در روز عاشورا جمع‌آوری کرد، که ۳.۵ برابر میانگین روزانه بود. این سنت در شرایط بحرانی نیز ادامه دارد. در ادامه، روایت‌هایی از داوطلبان اهدای خون در فارس و دیگر نقاط ایران آورده شده است.

زهرا، پرستار ۳۲ساله از شیراز می‌گوید: «من به‌عنوان پرستار در بیمارستان دیدم که چطور یه کیسه خون می‌تونه یه مریض رو از مرگ نجات بده. به خاطر همین، هر سه ماه یه بار می‌رم خون می‌دم. توی این اوضاع که همه نگرانن، حس می‌کنم این کار یه جور امید دادن به بقیه‌ست.» زهرا از حس خوب پس از اهدا می‌گوید: «بعدش انگار یه بار از رو دوشم برداشته می‌شه.»

محسن، دانشجوی ۲۴ساله از مرودشت می‌گوید: «اولین بار که خون دادم، به خاطر یکی از دوستام بود که تصادف کرده بود. حالا هر وقت می‌شنوم انتقال خون به خون نیاز داره، می‌رم. توی این شرایط که اوضاع کشور به پایداری اطمینان‌بخشی نرسیده، فکر می‌کنم این کار یه جور کمک به هم‌وطنامه.» محسن معتقد است که اطلاع‌رسانی در دانشگاه‌ها نقش مهمی در جذب جوانان داشته است.

فاطمه، خانه‌دار ۴۵ساله از لامرد می‌گوید: «من همیشه می‌ترسیدم خون بدم، ولی وقتی شنیدم بچه‌های تالاسمی توی بیمارستان منتظر خونن، تصمیم گرفتم برم. حالا هر سال سه بار خون می‌دم. به همه خانم‌ها می‌گم نترسن، چون این کار هم به سلامتشون کمک می‌کنه هم به بقیه.» فاطمه به مطالعه‌ای اشاره می‌کند که نشان داده اهدای خون می‌تواند خطر بیماری‌های قلبی را کاهش دهد.

این روایت‌ها با داستان‌هایی از دیگر نقاط ایران همخوانی دارد. به عنوان مثال، مجید زارع، وکیل ۲۵ساله از تهران، در سال ۲۰۲۱ به سازمان بهداشت جهانی گفت: «هر بار که خون می‌دم، حس می‌کنم کار بزرگی کردم. فکر می‌کنم یکی توی بیمارستان منتظر خون منه.»

 

 

با وجود فرهنگ قوی اهدای خون در ایران، موانعی وجود دارد که در شرایط بحرانی این روند را مختل می‌کند؛ از جمله: ترس از ناامنی که در پی حملات محدود نظامی و شایعات در شبکه‌های اجتماعی، برخی را از مراجعه به مراکز اهدا باز داشت. یکی از کاربران ایکس نوشته بود: «با این اوضاع، کی جرئت می‌کنه بره بیرون، خون بده؟» با این حال، سازمان انتقال خون تأکید کرد که مراکز اهدا کاملاً امن و بهداشتی هستند.

مانع دیگر، مشکلات زیرساختی‌ است و قطعی اینترنت و محدودیت‌های تردد، هماهنگی داوطلبان را دشوار کرده بود. در مناطق محروم‌تر فارس هم، دسترسی به مراکز اهدا همچنان یک چالش است.

مانع مهم دیگر، عدم آگاهی است. اگرچه ۵۵٪ اهداکنندگان در ایران بیش از یک بار خون اهدا کرده‌اند، هنوز بسیاری از مردم، به‌ویژه زنان، به دلیل ترس یا ناآگاهی مشارکت نمی‌کنند. زنان تنها ۵٪ اهداکنندگان را تشکیل می‌دهند، در حالی که در استان‌هایی مانند لرستان و سیستان و بلوچستان، مشارکت زنان بالاتر است.

گروه‌های خونی خاص و گروه‌های O منفی و مثبت، که در مواقع اضطراری حیاتی‌اند، همیشه در معرض کمبود هستند و سازمان انتقال خون از داوطلبان این گروه‌ها درخواست کرده که به‌صورت منظم اهدا کنند.

 

 

سازمان انتقال خون ایران و خیرین، راهکارهایی برای مقابله با کمبود خون پیشنهاد کرده‌اند که یکی اطلاع‌رسانی گسترده است. استفاده از مساجد، دانشگاه‌ها و شبکه‌های اجتماعی برای دعوت به اهدا. پویش‌هایی مانند #اهدا_خون در ایکس، نمونه‌ای از این تلاش‌هاست.

توسعه مراکز اهدا در مناطق محروم نیز راهکاری دیگر است که خیرین می‌توانند در تأمین تجهیزات و ایجاد مراکز سیار اهدا در روستاها نقش ایفا کنند.

تشویق زنان به اهدای خون نیز راهکار بسیار موثری است. مطالعات نشان داده که زنان به دلیل ترس از سوزن یا نگرانی‌های سلامتی کمتر اهدا می‌کنند اما برنامه‌های آموزشی می‌تواند این موانع را کاهش دهد.

تقویت فرهنگ اهدای منظم نیز بسیار حائز اهمیت است. در حال حاضر ۶۰٪ اهداکنندگان در ایران داوطلبان منظم هستند و تشویق به اهدای منظم، به‌ویژه در مناسبت‌های مذهبی، می‌تواند ذخایر را پایدار نگه دارد.

 

 

کاهش ذخایر خون، چالشی همیشگی اما قابل حل است. در ایران، با سابقه‌ای درخشان در اهدای خون داوطلبانه، این بحران با همدلی و مشارکت مردم به خوبی مدیریت شد. استان فارس، با مراکز فعال انتقال خون و خیرینی که شانه به شانه نظام سلامت ایستاده‌اند، نمونه‌ای از این تلاش جمعی است. روایت‌های زهرا، محسن و فاطمه نشان می‌دهد که هر فرد می‌تواند قهرمانی بی‌ادعا باشد. همان‌طور که یکی از داوطلبان در ایکس نوشت: «هر قطره خون، می‌تونه جانی رو نجات بده.» گرچه تقویت اطلاع‌رسانی، توسعه زیرساخت‌ها و حمایت خیرین، یک ضرورت است اما ایران، بار دیگر نشان داد که در دل بحران‌ها، همدلی و امید حرف اول را می‌زند.