نقش نظام آموزشی در پیشرفت هر کشوری بسیار حائز اهمیت است و طراحی و اجرای مطلوب نظام آموزشی، پیشرفت و ترقی کشور و رشد و تعالی جامعه را تضمین خواهد کرد. اما نقش تربیتی این نظام در کنار خانواده و در تعالی روحی و معنوی دانشآموزان نیز جایگاه ویژهای دارد و بیتردید کمتوجهی به مسئله تربیت در سطوح مختلف یکی از چالشهای بنیادین است که موجب کندی روند پژوهش نیز میشود. اما پدیده جهانیشدن که از بحثبرانگیزترین مسایل روز جهان بهشمار میرود بر آموزش و پرورش ایران نیز تاثیر بسزایی داشته است و این سازمان را با چالشهای ناشناختهای روبرو کرده است که تنها با اتخاد راهبردهای آموزشی مطلوب و مؤثر میتوان بر آنها فایق آمد؛ در اینباره با محمدمهدی متحدزاده معاون پرورشی اداره کل آموزش و پرورش فارس به گفتگو پرداختم.
معاون پرورشی اداره کل آموزش و پرورش فارس درخصوص موضوع تربیت، گفت: اعتقاد ما بر این است که تربیت، انتقال مفهوم نیست و نمیتوان با یک کلاس درس، تربیت را انتقال داد؛ چرا که تربیت حاصل شنیدهها، دیدهها و پیرامون اطراف شخص است و بدین ترتیب هر فردی، از لحظه شروع فهمیدن پیرامون اطرافش تا آخرین لحظات زندگی، برایش لحظه تربیت است.
*تغییر سبک زندگی، یکی از آفات امروز جامعه*
محمدمهدی متحدزاده تغییر سبک زندگی را یکی از آفات امروز جامعه و از مهمترین چالشهایی نام برد که آموزش و پرورش با آن روبروست.
وی با بیان فرمودهای از امیرالمومنین که هرچه به فرزندانمان القا کنیم، میپذیرند؛ تاکید کرد: خوراکی که در اختیار دانشآموز قرار میگیرد، بسیار حائز اهمیت است و به فرموده امیرالمومنین، قبل از آنکه دل و ذهن مشغول شود، باید تربیت انجام شود؛ بنابراین زمان نیز در تربیت صحیح، بسیار حائز اهمیت است و دلیل برخی از تغییر رفتارها و سبکهای زندگی این است که مفاهیم در زمان مقرر، انتقال پیدا نکرده است تا هویت دانشآموز به درستی شکل گیرد.
وی یکی از دغدغههای بسیاری از اولیا را کمتوجهی دانشآموزان به موضوع احترام به پدر و مادر عنوان کرد و گفت: باید ببینیم چه چیزی خوراک اولیه این دانشآموزان بوده است؛ چون امروز فضای مجازی برای دانشآموزان ما کلاس تربیتی دارد و دانشآموز با انواع بیحرمتیها و رفتارهایی که با سبک زندگی ایرانی اسلامی ما همخوانی ندارد و حرفهایی که در چهارچوب اخلاقی نیست؛ مواجه است و درحال حاضر این کلاس تربیتی نامناسب در فضای مجازی شکل گرفته است، اما کمتوجهی فعالان فرهنگی نیز در این عرصه قابل اغماض نیست.
*نتوانستیم در تدوین، تولید و انتشار محتوای مناسب، موفق عمل نماییم*
وی با بیان این که در تدوین، تهیه و تولید محتوا نتوانستیم موفق عمل نماییم؛ ادامه داد: امروز به عنوان کوچکترین عضو تربیتی استان میگویم که ما چه تولید محتوایی همراستا با تولید محتوای فضاهای پرمخاطبی چون اینستاگرام که مورد توجه ویژه دانشآموزان است؛ داشتهایم؟ البته که تلاشهایی صورت گرفته است، اما چه تولید محتوایی در حد و اندازه محتواهای نامناسب این فضاها داشتهایم؟ و بیتردید در تدوین، تهیه و انتشار محتوای مناسب، نتوانستیم موفق عمل نماییم.
*تولید محتوای مناسب، نیازمند بودجه میلیاردی و عظیم است*
متحدزاده یکی از علل ضعف در تهیه محتواهای مناسب را کمبود بودجه عنوان و تاکید کرد که تولید محتوای مناسب، نیازمند بودجه میلیاردی و عظیم است.
معاون پرورشی آموزش و پرورش فارس یادآور شد که در بحث تربیتی، تولید محتوا شده است؛ اما با توجه به بمباران شدیدی که در فضای مجازی بویژه اینستاگرام وجود دارد؛ نتوانستیم همراستا با آن حرکت کنیم درحالی که دانشآموز پیوسته از پیرامون خود میآموزد و تربیت، پیوسته است.
وی با بیان اهمیت یادگیری از طریق مشاهده، خاطرنشان کرد که در این فضا با تغییر سبک دانشآموز، اتفاقات نامبارکی رخ داده است که عدم پذیرش خود؛ به ویژه در دانشآموزان دختر، از جمله معضلاتی است که دانشآموز خود را با یک شاخ اینستاگرامی در ظاهر، پوشش یا طریقه حرف زدن مقایسه میکند و در این مقایسه غالبا دانشآموز مغلوب میشود و احساس پوچی میکند و هویت خود را از دست میدهد که آموزش و پروش در این زمینه، برنامههایی در دستور کار قرار داده است.
*استفاده راحت و دردسترس تمام شبکههای ماهوارهای*
وی استفاده راحت و دردسترس تمام شبکههای ماهوارهای را از دیگر معضلات موجود برشمرد و افزود: در حال حاضر فرهنگ غرب، کشور ما را نسبت به کل جهان بیشتر هدف قرار داده است. امروز تمام شبکههای ماهوارهای فارسیزبان رایگان در اختیار همه قرار دارد؛ در حالی که حتی در آمریکا، برای استفاده از برخی شبکههای ماهوارهای باید اشتراک پرداخت شود و به همین دلیل، دانشآموزان ما تحت بمباران شدید تبلیغاتی قرار گرفتهاند.
*کمتوجهی به تهاجم فرهنگی از دهه ۷۰، باعث شد تا امروز به این نقطه برسیم*
به گفته متحدزاده، رهبر انقلاب در دهه ۷۰ به تهاجم فرهنگی اشاره نمودند که متاسفانه کمتوجهی نسبت به این موضوع باعث شد تا امروز به این نقطه برسیم.
متحدزاده درخصوص همراهی والدین با آموزش و پرورش گفت: گاهی اوقات اهداف آموزش و پرورش و والدین، یکی است اما اجرای برنامهها متفاوت است و توصیه ما به مربیان و به ویژه والدین این است که باید محیط پیرامون دانشآموز را کنترل کنیم نه خود دانشآموز.
وی تاکید کرد که بزرگترین آسیبها این است که والدین میخواهند فرزندشان را کنترل کنند و دانشآموز به صورت طبیعی در مقابل کنترل، مقاومت میکند در حالی که در مسائل تربیتی برای کسب موفقیت و نتیجه بهتر باید پیرامون دانشآموز را کنترل کنیم؛ اینکه دانشآموز در چه جوی قرار دارد و مغزافزار تزریق شده به او چیست و اطرافیان او چه کسانی هستند؟
*اهمیت هویتبخشی به دانشآموزان*
وی یکی دیگر از چالشهای آموزش و پرورش متاثر از فضای مجازی را اینگونه عنوان کرد که دانشآموز تصور میکند، نمیتواند بر پیرامون خود تاثیرگذار باشد و گاهی اوقات خانوادهها به این احساس بیشتر دامن میزنند و تاکید و توصیه ما این است که والدین، به فرزندان خود، هویت دهند؛ چون امروز باید فرزندان در امور داخلی خانواده تاثیرگذار باشند تا القای فضای مجازی مبنی بر بیتوجهی به نظرات آنها و هدایت به پوچی، از بین برود و بدین منظور فعالیتی به نام "کانون یاریگران زندگی" که یک مرکز شتابدهی است، در مدارس درحال اجراست و تلاش میشود با حضور موثر دانشآموز در فعالیتهای گوناگون اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، دانشآموز به این باور برسد که میتواند بر محیط اطراف خود تاثیرگذار باشد و به همنوعان خود در رفع مشکلات گوناگون کمک نماید و امیدواریم بتوانیم تمام مدارس را در این امر و فعالیت تربیتی و پرورشی همراه نماییم.
متحدزاده که مسئولیت اداره استعدادهای درخشان استان فارس را نیز برعهده دارد به اجرای طرح دیگری اشاره نمود که دانشآموزان برتر علمی با رضایت خود و والدینشان به مناطق محروم اعزام میشوند تا به دانشآموزان آن مناطق در امر آموزش کمک نمایند که این اردوهای جهاد علمی در روزهای پنجشنبه و جمعه متناسب با زمان تعیینشده توسط دانشآموز با نام "همیار سمپاد" درحال اجرا است.
وی تاکید کرد که هدف از اجرای این طرح، هویتبخشی به دانشآموز و تقویت این باور است که او به عنوان یک چهره علمی در بین دانشآموزان مطرح است که اثر تقویتی بر هویت دانشآموز دارد و یک فعالیت آموزشی و تربیتی توأمان است.
وی در ادامه به اهمیت موضوع مشاوره اشاره نمود و گفت: در بخش مشاوره شماره ۱۵۷۰ در ۲۴ ساعت شبانهروز و حتی در ایام نوروز با هدف پیشگیری از آسیبهای اجتماعی در دسترس خانوادهها قرار دارد و دانشآموزان و خانوادهها میتوانند از خدمات مشاورین مجرب استفاده نمایند.
*نقطه پیروزی آنجاست که دانشآموز را در بسیاری از موارد دخیل کنیم*
متحدزاده با بیان این که مدارس ما، دانشآموز سالار است؛ بر اهمیت ادبیات مربیان و کادر مدرسه با دانشآموز تاکید و اضافه کرد: معتقدیم که باید حرمت دانشآموز در تمام لحظات حفظ شود و نباید خطای دانشآموز را با خطای دیگری پاسخ دهیم و انتظار تربیت هم داشته باشیم و کاملاً اشتباه است که فضای تربیتی با تنبیه بدنی یا ادبیات غیرمحترمانه تلفیق شود و بسیاری از مدیران ما هم معتقدند که موفقیت مدرسه در گرو مشارکت دانشآموزان است و شعار من نیز، "از دانشآموز برای دانشآموز" است و نقطه پیروزی آنجاست که دانشآموز را در بسیاری از موارد دخیل کنیم و بدین منظور در طرحی به نام "همیارمشاور" که در تمام مدارس و پایههای تحصیلی اجرا میشود، دانشآموز، همیار مشاور مدرسه میشود و این نقش برای دانشآموز تعریف شده است.
معاون پرورشی آموزش و پرورش فارس بر اهمیت مسئولیتسپاری به دانشآموزان تاکید کرد و گفت: همه مدیران میدانند که اگر به دانشآموز، مسئولیتی سپرده شود، به یقین موفقیت حاصل میشود و تمام مدیرانی که به این سمت حرکت نمودهاند، بهترین نتایج را به دست آوردهاند؛ اما این نکته مهم است که هویت و تربیت دانشآموز در خانواده آغاز میشود و در فضای آموزش و پرورش رشد میکند و این دو، مثل دو بال باید با هم حرکت کنند؛ چون به تنهایی موفقیت حاصل نمیشود.
*عدم هماهنگی و همراهی بسیاری از نهادهای فرهنگی با آموزش و پرورش*
وی به ۲۷ نهاد فرهنگی در کشور اشاره نمود و از عدم هماهنگی و همراهی بسیاری از این نهادها با آموزش و پرورش گلایه کرد و در اینباره افزود: متاسفانه ۲۷ نهاد فرهنگی در کشور، نتوانستهاند با هم هماهنگ شوند و به غیر از چند نهاد همراه با آموزش و پرورش، همراهی با بقیه نهادهای فرهنگی مطلوب نیست و از بقیه بهره کمتری بردهایم چون بهگونهای، جزیرهای عمل شده است، در حالی که اگر تمام توان بر همراستایی بود، قطعاً به نتایج مطلوبی دست مییافتیم.
متحدزاده به تعامل آموزش و پرورش با شهرداری، نیروی انتظامی، کانون فرهنگی مساجد، تولیتهای حرمین شریفین، علوم پزشکی و کانون پرورش فکری اشاره نمود، که تعامل مطلوب با علوم پزشکی در بحث مشاوره به عنوان یکی از فعالیتهای تربیتی و تعامل با دادگستری در طرحی به نام "قاضی در مدرسه" در دست اجراست.
وی اضافه کرد: جبهه مقابل ما در فضای مجازی یک نفر یا گروه مشخصی نیست؛ کشور ما در مقابل تفکرات متفاوت قرار دارد و وظیفه تکتک ما این است، با هر فکر و ایدهای و در هر منصب و جایگاهی، با تمرکز بر شعار وفاق ملی، همافزایی ایجاد نماییم؛ چرا که فرهنگ ما مورد هدف است و از طریق تغییر هویت و فرهنگ تلاش میکنند تا به نسل آیندهساز ما آسیب برسانند.
معاون پرورشی آموزش و پرورش فارس، همراهی خانواده و جامعه با آموزش و پرورش را از جمله دغدغههای آموزش و پرورش عنوان کرد و گفت: معتقدیم که آموزش مقدم بر پرورش نیست و این دو باید همراستا با هم حرکت کنند و نگاه ویژه ما همین است و به همین منظور در برنامه ملی "شهاب" تلاش میکنیم تا استعدادهای دانشآموزان را رصد کنیم چون معتقدیم پذیرش مسائل تربیتی و اعتقادی و مذهبی یک استعداد است.
*ضرورت همراهی دیگر نهادهای فرهنگی با آموزش و پرورش در نهادینه کردن فرهنگ*
وی با تاکید بر اهمیت نهادینه کردن فرهنگ در دانشآموز پایه ابتدایی، اضافه کرد: دانشآموز پایه ابتدایی تحت تعلیم آموزگار خود قرار دارد و فعالیتهای ویژهای اعم از مسابقات و رویدادهای متنوع، پویشها و اردوهای هدفمند و تربیتی با آموزش مهارتهای متعدد و با اهداف گوناگون در راستای توانمندسازی، شادیآفرینی و دیگر اهداف ارزشی و اخلاقی برای دانشآموزان اجرا میشود چون باور داریم، اگر بتوانیم بحث فرهنگ را در دانشآموز پایه ابتدایی شکل دهیم، قطعاً ترویج و گسترش آن در دورههای بالاتر راحتتر خواهد بود و با واکسینهکردن در سنین بالاتر، میتوانیم آنها را از آفات موجود در امان نگه داریم اما اجرای این برنامهها، زمانی نتیجه خواهد داشت که نهادهای دیگر همراستا با آموزش و پرورش فعالیت و حرکت نمایند.
*در تعریف، تشریح و تبیین عفاف، درست عمل نکردهایم*
از متحدزاده خواستم تا نگاه معاونت پرورشی آموزش و پرورش را درخصوص موضوع عفاف و حجاب بیان کند که در اینباره گفت: نگاه ما این است که در تعریفمان و در تشریح و تبیین درست عمل نکردهایم؛ بحث تربیت بحث انتقال مفهوم نیست، اینکه به دانشآموز بگوییم حجابت را رعایت کن یا نماز بخوان، اشتباه است و ایده و تفکر ما این است که دانشآموز باید از لحاظ علمی قانع شود، که چرا باید نماز بخواند و به این نتیجه برسد و عفاف و حجاب را انتخاب کند. امروز نتوانستیم از این ابزار مهم استفاده کنیم و آفت ما همین است. اعتقاد قلبی ما این است که عفاف و حجاب هم برای دختران و هم برای پسران است و رعایت و حفظ حریم دیگران حجاب و زیباییست که نتوانستیم این مهم را درست تبیین نماییم و بدین منظور برنامهای با نام "مروارید صدف" در دست اجرا داریم.
*هنر استفاده از آموزههای غنی و ارزشهای اخلاقی و انسانی را نداریم*
وی ادامه داد: در مفاهیم دینی و مغزافزار ما بسیاری از آموزههای غنی و ارزشهای اخلاقی و انسانی نهفته است؛ اما هنر استفاده از آن را نداریم و در واقع، همه چیز داریم و هیچ چیز نداریم چون نتوانستهایم آن را تبیین کنیم.
وی به بیان اهمیت عفاف از قبل از اسلام در بین ایرانیان، اشاره نمود و افزود: با مطالعه علت کوتاه بودن پلهها در تختجمشید به این نتیجه میرسیم که چون بانوان در آن دوره، حجاب کامل داشتند، تمرکز بر عفاف بانوان باعث شده بود تا پلهها را کوتاه و مناسب گام بانوان بسازند که این موضوع مربوط به قبل از اسلام است و هویت ما را نشان میدهد که حتی قبل از اسلام، مسئله عفاف و حجاب بسیار حائز اهمیت بوده است و امروز هم باید ابتدا عفاف را در جامعه و در بین دانشآموزان تبیین کنیم تا به حجاب برسیم.
*لزوم فراگیری آموزههای دینی و ملی در کنار یکدیگر*
وی با تاکید بر فراگیری آموزههای دینی و ملی در کنار یکدیگر، خاطرنشان کرد: نگاهمان بر این است که باید برنامهمحور عمل کنیم و باید آموزههای دینی و ملی در کنار یکدیگر باشند، چون ما آموزههای بسیار ارزشمند و گرانبهایی داریم که امیدوارم بتوانیم با هنرمان از این آموزهها بهره بگیریم چرا که انتقال مفهوم، هنر میخواهد.