پدیده ی مهاجرت از دیرباز نقش تعیین کننده ای در شکل گیری فرهنگ و تمدن داشته است چرا که مهاجرت با انگیزه ها و دستاوردهای گوناگونی همراه است به طوری که می توان گفت بزرگترین و تاثیرگذارترین رویدادها یا از مهاجرت آغاز شده و یا به مهاجرت انجامیده است . مهاجرت های اولیه انسان ها از جهت تلاش برای سازگاری با محیط شباهت زیادی به مهاجرت گروهی حیوانات داشته است اما بشر به تدریج انگیزه های مادی و معنوی را هم بدان افزوده و هدفش از جابجایی محل زندگی صرفا به خوردن و آشامیدن محدود نمانده و اهداف عالی تری نظیر دانش اندوزی، هنرورزی ، دیده شدن فراخور توانایی ها و ایجاد تغییر اساسی در زندگی را بدان افزوده است به طوری که گاهی عشق و دلبستگی های عاطفی به عنوان محرک اصلی مهاجرت او را برانگیخته و در مواردی پای بندی به یک باور و تلاش در جهت تضمین ماندگاری سبک خاصی از زندگی او را به سفر از مکانی به مکان دیگر ترغیب کرده است . بهترین نوع مهاجرت ، مهاجرت اختیاری است چرا که مهاجرت اختیاری نیازمند برنامه ریزی ، زمینه سازی و پژوهش و آماده سازی است و تمامی گزینه های پیش رو در مهاجرت اختیاری مورد توجه قرار می گیرد اما در مهاجرت های اجباری ، آینده ی روشنی در انتظار مهاجران نیست و سرنوشت آنها با اما و اگرهایی گره می خورد که در مواردی با منافع ملی کشور مبدا و منافع شخصی مهاجرت کنندگان سازگاری ندارد . بهترین نوع مهاجرت در مواردی اتفاق می افتد که دولت ها در راستای ایجاد تغییرات بنیادین و تامین و تربیت نیروی انسانی و با هدف بهره گیری از تجارب بیگانگان برای آن برنامه ریزی می کنند اعم از این که گسیل کننده ی و یا پذیرای مهاجرین باشند . در حال حاضر کشور آمریکا و برخی از کشورهای اروپایی منفعت فراوانی از رهگذر پذیرش مهاجرانی که آنها را بر اساس نیاز کشور خود دست چین می کنند نصیب خود می نمایند . این روزها که اقتصاد چتر گسترده ای دارد و بر روی همه چیز تاثیر میگذارد ، تحت تاثیر تمامی رویدادها نیز قرار می گیرد پدیده ی مهاجرت می تواند آثار کوتاه مدت از لحاظ مادی و آثار دراز مدت در بعد فرهنگی داشته باشد و از جهات گوناگون مورد ارزیابی قرار گیرد .

لذا مهمترین دغدغه ی اداره کنندگان کشور اکنون باید معطوف به این موضوع باشد که آمد و شدهایی که تحت عنوان مهاجرت صورت می گیرد تا چه اندازه به رشد و یا عقب ماندگی می انجامد و با چه تمهیداتی می توان سمت و سوی تمامی اتفاقاتی که در این حوزه روی می دهد را به نفع کشور تغییر داد . اخیرا استاندار فارس که خود به لحاظ فعالیت در حوزه ی پزشکی درک واقع بینانه ای از آثار فقدان نیروهای کارآمد در این عرصه دارد از ضرورت تشکیل کمیته ای برای ماندگاری نیروهای انسانی ارزشمند در حوزه دانش و بهداشت سخن به میان آورده است . سخنانی از این دست که نظایر آن را جسته گریخته از زبان برخی مسئولین نیز شنیده ایم سر درآبشخور نگرانی هایی دارد که با اوج گیری مهاجرت نیروهای انسانی کارآمد ، قابل درک است. باور مندی به این واقعیت غیرقابل انکار که انسان ها در بحث انتخاب مکان زندگی و تحصیل و فعالیت اقتصادی باید آزاد باشند از یک سو و تمایل انسان های فرهیخته به داشتن یک زندگی ایده آل از سوی دیگر ایجاب می کند که گردانندگان کشور به دنبال ایجاد جاذبه و لذت بخش کردن زندگی برای همگان باشند . باید اذعان داشت که نسل کنونی در حال پوست اندازی است و در هر قالبی نمی گنجد لذا هر چیزی که به او عرضه می شود از جهات گوناگون باید جذابیت داشته باشد . تحصیل با کیفیت بالا ، زندگی توام با آسایش و امنیت ، کار و اندیشه توام با احساس آزادی در چارچوب های نتیجه بخش و تجربه شده ، تعامل با همنوعان و هموطنان در سایه ی احساس هم سرنوشتی، دریافت حقوق و برخورداری از مزایای عادلانه در برابر کار و تلاش ، تبادل احساس به دور از ریاکاری و ابراز واکنش طبیعی در برابر زشتی ها و زیبایی ها و چشیدن طعم برابری حقوق انسانی صرف نظر از باور و نژاد و رنگ و موقعیت اجتماعی از جمله چیزهایی است که برای همگان و خصوصا انسان های آگاه و تحصیلکرده جذابیت دارد . هر چند زندگی در کنار همشهریان و هموطنان همزبان و هم فرهنگ برای رسیدن به اهداف عالی بسیار ارزشمند است اما باید دید جای خالی چه چیزهایی موجب می شود که عده ای با چشم بستن بر این مزیت ها راه سرزمین دیگری را در پیش می گیرند و تمامی سختی ها و گاهی کم نگری ها را به جان می خرند و حتی به کارهایی دون شان خود تن می دهند تا از جهاتی دیگر نگرانی نداشته باشند .

بدون آن که بخواهیم این گونه وانمود کنیم که تمامی مهاجرت ها از سوی نخبگان صورت می گیرد باید بپذیریم آنچه شرایط را برای همزیستی لذت بخش می کند صرفا به همزبانی و زندگی زیر چتر فرهنگی مشترک ختم نمی شود بلکه حلقه ی وصل کننده ی تمامی آحاد ملت به یکدیگر احساس هم سرنوشتی است که اگر با ناشایسته سالاری و مستثنی شدن عده ای که فهم عالمانه ای از منافع ملی ندارند ، امکان در کنار یکدیگر قرار دادن همگان در مسیری مشترک وجود نداشته باشد، عده ای کم کم راه خود را جدا می کنند لذا پیگیری امور باید به گونه ای باشد که همگان احساس کنند برای یکدیگر زندگی و تلاش می کنند و حاصل دانش اندوزی و کار و هنروزی و فداکاری همگان به اعتلای جایگاه کشور در دنیا و همچنین رشد و توسعه ی روزافزون و آسایش فراگیر می انجامد .

این که همه ی دغدغه مندان و دلسوزان از کم انگیزه شدن نیروهای انسانی کارآمد سخن می گویند به این معناست که در این میان مشکلی وجود دارد که باید برطرف شود . چنین مشکلی با تکذیب و انکار و جدال بر سر آمار و تخطئه ی صاحبنظران و همچنین پاک کردن صورت مسئله و فرار به جلو حل نمی شود بلکه باید کاری کرد که فرونشینی موج مهاجرت نتیجه ی آن باشد .

تن دادن به واقعیت های غیرقابل انکار ، تلاش برای جبران کاستی ها ، ایجاد امکانات و فرصت های تحصیلی و شغلی برای افراد مستعد و کارآمد و دلسوز به معنای واقعی کلمه و بازگشت از بیراهه های تجربه شده و بی نتیجه از جمله اقدامات ترمیمی است که به هموار شدن راه بازگشت نخبگان و جلوگیری از مهاجرت افراد کارآمد می انجامد و این کار شدنی است.