پاسخ به اين پرسش نخ نما شده که توافق برجام خوب بود يا بد ، سهل و ممتنع است . از اين رو هر گونه شتابزده گي براي داوري پيرامون اين موضوع نشان دهنده ي تلاشي ناموفق براي به نمايش گذاشتن قدرت سياست ورزي است که اغلب چهره هاي شناخته شده که زاويه ديد يکساني ندارند ، يکديگر را به فقدان برخورداري از چنين تواني متهم مي کنند . اين پرسش نيازمند دو گونه پاسخ است ؛ پاسخي که آيندگان از تاريخ دريافت مي کنند و دسترسي به جزئيات آن در فضاي غبارآلود فعلي ميسر نيست و پاسخي که موافقان و مخالفان اين توافق در آستين دارند . بي گمان پاسخي که با محوريت نگاه شخصيت ها ، احزاب و نظريه پردازان فارغ از دلبستگي هاي جناحي به اين پرسش داده مي شود در يک راستا قرار ندارد و نبايد هم داشته باشد زيرا معيار هاي مطرح شده از سوي اشخاص ، احزاب و نظريه پردازاني که نگاه علمي و عمل گرايانه به سياست دارند ممکن است در مواردي با شاخص هاي مطمح نظر کنشگران سياسي و يا با منافع ملي همسويي نداشته باشد. اثبات اين که يک تصميم با منافع ملي همسويي دارد يا ندارد در گرو ارزيابي آثار اقتصادي ، سياسي و اجتماعي و فرهنگي آن است . کساني هستند که در سايه ي امنيت حاصل از شکست اتئلاف بين المللي عليه ايران که پس از پذيرش برجام به دست آمد با خاطري آسوده به اين توافقنامه مي تازند و در مقابل اين افراد کساني در حالي با افتخار از کليت برجام سخن مي گويند که اين توافقنامه خالي از ايراد هم نيست ولي نبايد از نظر دور داشت که ظرفيت ديپلماسي ايران با توجه به نقطه ضعف هاي اقتصادي کشور بيش از اين نمي تولند باشد . در حالي که اگر ايران هم مي توانست در برابر تحريم ها مقابله به مثل موثري داشته باشد ، با چنين وضعيتي مواجه نمي شديم . دور از انتظار نيست که همين داستان پس از رفتن ترامپ جمهوريخواه و آمدن بايدن دموکرات نيز به شکلي ديگر تکرار شود ، زيرا عده اي خواستار بازگشت به برجام و بهره گيري از فرصت جابجايي قدرت در آمريکا هستند بدون اين که از چشمداشت هاي تازه ي دموکرات ها در قبال چنين بازگشتي سخن بگويند و عده اي ديگر همچنان بر طبل مخالفت شديد با مذاکره و نزديکي به آمريکا مي کوبند و با پيش فرض هايي متکي بر واکنش متقابل ، احياي برجام در همان چارچوب توافق شده را دور از انتظار نمي دانند . عده اي موافقان برجام را ترسو و بي توجه به پتانسيل هاي داخلي براي مقابله با تحريم ها توصيف مي کنند و عده اي مخالفان برجام را به تخطئه ي دولت و بهره برداري از آثار سوء تحريم ها براي انتخابات پيش رو متهم مي کنند . از يک سو مجلس که ظاهرا بايد در راس امور باشد خود را بي اطلاع از آنچه در طول مذاکرات برجام رد و بدل شده مي داند و از سويي ديگر دولت مدعي است که مذاکرات را با هماهنگي مولفه هاي موثر در اداره ي کشور پيش برده و به نتيجه رسانيده است .
در اين ميان البته همسايگان ايران به دليل کاسبي هاي کلاني که از رهگذر تحريم هاي درهم شکننده بر عليه ايران داشته اند ، خيلي خوشحال هستند به زباني ديگر مي توان گفت که تحريم هاي آمريکا بيشتر به نفع کاسبان داخلي تحريم و همسايگان ايران در غرب و شرق و شمال و جنوب شده است . کشوري مانند عراق در مواردي که از رهگذر تحريم ها عليه ايران با مشکل مواجه شده از آمريکا خواستار تمديد مهلت لغو برخي تحريم ها مي شود اما هيچ کدام از همسايگان ما حاضر نشدند به خاطر سودي که به اين بهانه نصيبشان شده به آمريکا اعتراض کنند . کشورهاي حاشيه ي خليج فارس که زماني حياط خلوت ايران به حساب مي آمدند در سايه ي تحريم هاي سريالي عليه ايران جاي ايران را در صنعت گردشگري و حمل و نقل هوايي و صادرات نفت گرفته اند و ترکيه که ظرف 4 دهه ي گذشته با بهره گيري از قرار گرفتن ايران در تنگناهاي گوناگون ، موفق به بازسازي و پروار اقتصاد خود شده است و همواره پذيراي بخشي از سرمايه ي ايرانيان براي ساخت وساز و تاسيس شرکت و گردشگري بوده است!!
باليدن به دستاوردهايي که پيوندي هدفمند با رفاه و معيشت عموم مردم ندارد و دورنماي روشني نمي توان براي آن ترسيم کرد مورد انتقاد برخي از جناح هاي سياسي است و اين عده نمي پذيرند که به بهانه ي رهايي از وابستگي به درآمدهاي نفتي ، فرصتي طلايي براي رقباي منطقه اي ايران در بحث صادرات و فروش نفت ايجاد گردد !
آنها اين گونه استدلال مي کنند که پول حاصل از صادرات نفت بدون اين که بخواهد سهمي در هزينه ي اداره ي کشور داشته باشد مي تواند نقش مهمي در افزايش ذخاير ارزي ايفا کند . به هر تقدير در حال حاضر اين مهم تحت الشعاع سياست هاي مبهمي قرار گرفته که دولت و منتقدان دولت بر سر آن با يکديگر چانه زني مي کنند. برخي مي گويند مذاکره در دنياي سياست وسيله است نه هدف ، وسيله اي که به ياري آن مي توان فرصت آفريني کرد يا زمان خريد و رقباي منطقه اي را براي اتخاذ سياست هاي بازدارنده دچار ترديد نمود لذا مذاکره الزاما نبايد به پذيرش توافقي بر خلاف مصالح ملي بيانجامد و به همين دليل نبايد تلقي رفتاري ممنوعه از آن داشت !
آمريکا و شرکاي غربي و هم پيمانان اقتصادي اش ، تلاش ايران براي حفظ و گسترش جايگاه منطقه اي اش را بلند پروازانه توصيف مي کنند لذا زماني که بحث بازگشت به برجام مطرح مي شود به پيش شرط هايي اشاره مي کنند که در معاهده ي برجام مورد اشاره قرار نگرفته و همين نقطه ضعف به دستاويزي براي مخالفان داخلي و خارجي برجام تبديل شده است . در واقع مي توان گفت که معيشت مردم عملا با موضوع برجام گره خورده و به نظر نمي رسد که در دوران کوتاه باقي مانده از رياست جمهوري روحاني گشايشي در اين خصوص حاصل شود چرا که با توجه به برنامه هاي اعلام شده از سوي بايدن اين موضوع در اولويت کاري دولت او قرار ندارد!
گروهي از سياستمداران آمريکايي معتقدند با خروج آمريکا از برجام توان ايران براي حمايت اقتصادي از کانون هاي مقاومت در منطقه پايين آمده و با ايجاد محدوديت براي صادرات نفت ايران به رقباي منطقه اي که اغلب صادرکننده نفت و هم پيمان با آمريکا هستند امتياز داده شده و از سرعت توسعه ي اقتصادي ايران کاسته است . طبيعتا دموکرات ها نمي توانند به سادگي چنين برگ برنده اي را از دست بدهند . روند کنوني سازش با رژيم صهيونيستي که برخي از کشورهاي عربي در پيش گرفته اند از ائتلافي زيرپوستي بر عليه ايران حکايت دارد .
از ديد اغلب تحليلگران غربي ايران بايد بين توجه به معيشت مردم و رفاه عمومي و تداوم ايفاي نقش منطقه اي با محوريت حمايت از خط مقاومت يکي را انتخاب کند . هر چند برخي بر اين باور هستند که نزديکي به روسيه و چين مي تواند تا حدود زيادي از فشارهاي اقتصادي وارده از سوي هم پيمانان جهاني و منطقه اي آمريکا بکاهد !
شايد ، اگر شاهد رويدادي مشابه همه گيري کرونا و اتفاقات غيرمنتظره ديگر که تا حدودي روي تغيير معادلات سياسي تاثيرگذار بود نباشيم ، اداره کنندگان کشور پس از ارزيابي کم و کيف مشارکت مردم در انتخابات خردادماه سال 1400 به نتايج معناداري دست يابند که روي تمامي شئونات کشور تاثير مثبت داشته باشد . از اين رو بايد تا انتخابات 1400 صبر کرد .