اگر از يک کارشناس ديني بپرسند شاخص ترين وظيفه ي دين چيست بي ترديد خواهد گفت گماشتن نگهباني در درون باورمندان براي خود مراقبتي در راستاي کاهش هزينه هاي همزيستي و حرکت به سوي کمال .ناگفته پيداست که زيست اجتماعي منجر به تلاقي ايده ها و تعارض منافع و ايجاد سوء تفاهم ها و بروز خصلت هايي چون انحصار طلبي و زياده خواهي مي شود . اگر چه با تدوين قراردادهاي اجتماعي و زور مي توان به برقراري نظم ياري رسانيد ولي براي کاهش هزينه ي اداره جامعه ، باور مشترک به يک آرمان و اعتقاد به وجود نيرويي غيبي که پيدا و نهان همه را مي داند بهترين راه براي اداره ي جامعه با کمترين هزينه است و اين مهم از عهده ي دين برمي آيد . چنين کارکردي تنها بر نفوذ معنوي استوار است بر اين اساس هر تکليف و باوري در چارچوب دين در خدمت همين هدف خواهد بود . از نماز و روزه و حج و زکات گرفته تا ساير فرايض و مستحبات ؛ چرا که تمامي اين تکاليف قرار است در خدمت سازگار سازي باشد. شهري را تصور کنيد که سر هر کوچه اش يک نگهبان براي جلوگيري از سرقت حضور دايم داشته باشد ؛ با اين وجود باز هم ممکن است سرقتي اتفاق بيافتد اما وقتي در درون هر انساني يک نگهبان باشد که بدون دريافت حقوق و بيمه و پاداش با انگيزه ي دريافت پاداش ده برابر اخروي حتي انديشه سرقت را نيز رصد مي کند و از آن جلوگيري به عمل مي آورد آنگاه متوجه مي شويم که اعتقاد به امر غيبي چه کارکردي دارد ! با اين وجود عظمت چنين کارکردي در صورت هر گونه سوء استفاده به ضد خودش تبديل مي شود.
هر چند تعلقات و تعصبات ملي يا صنفي و قومي و نژادي و زباني نيز مي تواند در ايجاد همگرايي و به خط کردن مردم براي رسيدن به هدفي خاص کارساز باشد ولي قابل مقايسه با قدرتي که با انگيزه اي دروني پشتيباني مي شود نيست !
براي تضمين امنيت يک شهر ، ميليون ها قفل و بند و نگهبان و دوربين هاي مدار بسته نمي تواند کار آن نگهبان دروني را با دقت انجام دهد . زني نزد حضرت علي آمد و گفت من زنا کرده ام ، حکم خدا را بر من جاري کن ! حضرت فرمودند برو فردا بيا و به همين ترتيب سه بار او را برگردانيد و بار سوم حکمش را صادر کرد . اين که يک انسان تا اين اندازه باورمند تربيت شود تنها از عهده ي دين برمي آيد . در نقطه مقابل باور دروني و نهادينه شده اين پتانسيل را دارد که به مخوف ترين سلاح ها براي تهديد گروه هايي که بيگانه تلقي مي شوند ، تبديل شود ، زيرا افرادي که معتقدند بهترين پاداش ها پس از مرگي هر چند زجرآور در انتظار آنهاست اگر مانند آنچه در گروه هاي تکفيري مصداق پيدا کرده ملعبه دست قدرت هاي استثمارگر يا کاسبکاران و مروجان خرافات شوند راه را گم مي کنند  ..
از آنچه گفته شد مي توان به اين نتيجه رسيد که اگر هزينه ي اداره ي جامعه اي بالا باشد چنين جامعه اي ديني نيست زيرا در جامعه ي ديني هر انساني به دليل اعتقاد به معاد يک نگهبان دروني دارد يعني از قدرت خودمراقبتي بسيار بالا برخوردار است . لذا افراد تشکيل دهنده ي مدينه ي فاضله مبتني بر آموزه هاي ديني کساني هستند که نيازمندي آنها به مراقبت بيروني از طريق آموزش و الگو پذيري و امر به معروف و نهي از منکر که به رفتارهاي خاصي محدود نمي شود و وظيفه ي طبقه ي خاصي هم نيست ، بر طرف مي شود. اگر امر به معروف و نهي از منکر به رفتارهاي خاصي محدود شود ، فاتحه ي آن جامعه را بايد خواند ! زيرا نگاه تک ساحتي به دليل اين که همه ي مسايل اجتماعي و اقتصادي و فرهنگي و سياسي سر در گريبان هم دارند ، جامعه را به سمت فروپاشي اخلاقي و رياکاري و ظاهر سازي سوق مي دهد  .
دين باوري فرصتي خدادادي براي اداره ي کم هزينه ي جامعه است که اگر مورد سوء استفاده قرار گيرد و آفت نگاه تک ساحتي به جان آن بيفتد پس از مدتي مانند موجودي که دسترسي به غذا ندارد از خودش تغذيه مي کند تا جايي که بسيار نحيف و لاغرمي شود و قادر به ايستادگي روي پاي خود نخواهد بود . پديده ي خودخوري در جامعه ي آفت زده به صورت زيرپوستي و نامحسوس اتفاق مي افتد به طوري که پس از آشکار شدن نشانه هاي کم اثري آموزه ها ، فرصت زيادي براي مبارزه با آفت ها وجود ندارد . به همين دليل لحظه اي غفلت از شناسايي و مبارزه با آفاتي که در کمين تربيت ديني جوامع است ، خسارات جبران ناپذيري به دنبال دارد که مصداق هبوط معنوي جامعه است . هبوطي که خرمني را به خاکستر تبديل مي کند . اولين نشانه هاي چنين هبوطي افزايش روزافزون هزينه ي اداره جامعه و دشوار شدن مديريت آن است؛ پديده اي که از فرصت ها تهديد مي سازد .