با پاسخ به برخي پرسش ها پيرامون جمعيت مي توان سياست هايي که در پيوند با آن اتخاذ مي شود را مورد بررسي قرار داد و در مورد کم و کيف آن به اظهار نظر پرداخت .

پرسش اول : آيا بالا بودن جمعيت يک کشور به اين معناست که تمامي نيروهاي آماده به کار داراي شغل هستند ؟

پرسش دوم : در ارزيابي هايي که توسط برخي نهادهاي بين المللي براي تعيين جايگاه يک کشور در جدول توسعه صورت مي گيرد ، جمعيت چه جايگاهي دارد ؟

پرسش سوم : آيا نگاه کمي به جمعيت مي تواند پاسخگوي نيازهاي کشور باشد يا اين که بايد به جمعيت نگاه کيفي داشت ؟

پرسش چهارم : وظيفه ي ظرفيت سنجي در راستاي برنامه ريزي براي جمعيت با توجه به توان اقتصادي کشور بر عهده ي چه نهاد يا سازماني است ؟

پرسش پنجم: با توجه به اهميت پنجره ي جمعيتي ، دولت ها ظرف چهار دهه ي گذشته چگونه برنامه هاي توسعه اي را با رشد و کاهش جمعيت هماهنگ کرده اند ؟

پرسش ششم : کشور ما در طول برنامه هاي توسعه اي چند ساله چه ميزان از جمعيت مفيد و کيفي خود را به دليل مهاجرت ، اعتياد ، خودکشي ، تصادف و مرگ و ميرهاي قابل پيشگيري از دست داده است ؟

پرسش هفتم : اولويت اصلي دغدغه مندان براي افزايش جمعيت ، کارآمدي و توانايي انجام کار است يا پرداخت حق بيمه توسط نيروهاي شاغل و تضمين پشتوانه مالي براي صندوق هاي بازنشستگي يا جلوگيري از بر هم خوردن تعادل جمعيتي در بحث قوميت و مذهب و...

پاسخگويي به هر يک از اين پرسش ها ما را به ياد کوتاهي هايي مي اندازد که ظرف چند دهه ي گذشته داشته ايم. در پاسخ به پرسش اول مي توانيم بگوييم که متاسفانه از آنجايي که بخش قابل توجهي از نيروهاي جوان آن گونه که تجربه ، آموزش ، علاقه و رشته ي تحصيلي آنها ايجاب مي کرده جذب بازار کار نشده اند و شاهد هرزروي نيروهاي انساني و در مواردي مهاجرت ناگزير آنها بوده ايم، مقصر اصلي کاهش جمعيت دولت ها بوده اند که نتوانسته اند به خانواده ها براي فرزند آوري انگيزه بدهند !

در پاسخ به پرسش دوم بايد اذعان داشت تلاش براي بالا بردن جمعيت بدون هماهنگ سازي پنجره جمعيتي با برنامه هاي توسعه ، راهي است که به ترکستان هم ختم نمي شود  !

در پاسخ به پرسش سوم سخني جز اين نمي ماند که اعتراف کنيم ظرف چندين سال صرفا نگاهي کمّي  به جمعيت داشته ايم که اگرغير از اين بود برنامه اي براي جلوگيري از مهاجرت نخبگان ترتيب مي داديم تا با نگاه گله اي به جمعيت ، درجا نزنيم !

در پاسخ به پرسش پنجم بايد گفت هنوز مشخص نيست که دقيقا چه سازمان يا نهاد و اداره اي مسئوليت ظرفيت سنجي در پيوند با موضوع جمعيت در کشور را بر عهده دارد . ممکن است گفته شود که اين مهم در برنامه ها ي توسعه ملحوظ نظر قرار مي گيرد اما پرسش اين است که انجام موفقيت آميز چنين ماموريتي در گرو بهره گيري از نتايج پژوهش هاي دقيق جمعيتي و اجتماعي است که بايد به کانون هاي علمي و پژوهشگاه ها واگذار شود .

در پاسخ به پرسش پنجم مي توانيم ادعا کنيم که دولت ها نه براي زماني که با جهش جمعيتي مواجه شديم برنامه اي داشتند و نه اکنون که در سراشيبي کاهش جمعيت قرار گرفته ايم توانسته اند راهکاري براي خروج از بحران پيدا کنند . وجود مدارس سه شيفته اي که منجر به رشد قارچ گونه ي مدارس بي مسماي غيرانتفاعي شد يکي از نمونه هاي بي برنامه گي در برخورد با افزايش جمعيت کودکان و نوجوانان بود که فرصتي را به تهديد تبديل کرد

در پاسخ به پرسش ششم با مراجعه به آمار انواع مرگ و مير ناشي از تصادف و خودکشي و مرگ هاي قابل پيش بيني مي توانيم بگوييم که درصد قابل توجهي از جمعيت جوان را با سهل انگاري و عادي انگاري مرگ و مير از دست داده ايم و اين واقعيت معنايي جز اين ندارد که شکر جمعيت را به جا نياورده ايم و اکنون در فقدان رفته ها آه و واويلا سر داده ايم.

و اما پرسش هفتم که در واقع اساسي ترين پرسش است پاسخي متقاعد کننده را طلب مي کند و آن اين است که ما در بحث برنامه افزايش جمعيت به دنبال چه چيزي هستيم ؟ شايد اولين پاسخ اين باشد که دغدغه ي اقتصادي انگيزه دهنده ي اصلي به دولتمردان براي به حرکت درآوردن لوکوموتيو افزايش جمعيت است تا به دنبال خود قطاري را به حرکت درآورد . ترس از ورشکستگي صندوق هاي بازنشستگي و همچنين از حرکت بازايستادن چرخ توليد و خالي شدن کشور از نيروهاي جواني که بتوانند در مواقع لزوم ميدان داري کنند اما به نظر مي رسد که مردم ما در کنار چنين توجيهاتي نيازمند دلايلي انگيزه بخش براي متقاعد شدن هستند .

در حال حاضر دولت مي تواند به موازات گشايش راه را براي بازگشت نخبگان به کشور ، سياست هايي را در پيش گيرد که شرايط کار و زيست متعارف را قابل تحمل کند. در واقع دولت پيش از هر چيز بايد ثابت کند که به نيروهاي کيفي اهميت مي دهد . نيروي کيفي يعني نيرويي که قدرت تاثيرگذاري دارد کما اين که سمت دهي به افکار عمومي در حال حاضر در اختيار کساني است که تحصيلکرده هستند صرف نظر از اين که در ايران باشند يا خارج از کشور ، نبايد فراموش کرد که 10 نفر همراه و همدل کاري را از پيش مي برند که هزاران نفر تنها و ناهماهنگ قادر به انجام آن نيستند . حال انتخاب با ماست