وقتی حافظ می  گوید: «ما نگوئیم بد و میل به ناحق نکنیم...»

از شخصیتی سخن می  گوید که دارای نظامی اخلاقمدار است. یعنی بدگویی و میل به ناحق  گویی یا ناحق کرداری در قاموس او نیست.

وقتی سعدی بر این باور است که: «وجود تو شهری است پر نیک و بد/ تو سلطان و دُستور دانا خرد...»

یعنی بدی و خوبی از ادمی دور نیستند، ما به مثابه سلطانی هستیم که وزیر ما خرد ماست. پس خرد و عقلانیت است که راه بدی  ها را می  بندد و خوبی  ها و نیکی  ها را پاس می  دارد.

با این وصف یک سئوال را باید پاسخ گفت و آن این که بدی چیست؟ و خوبی کدام است؟ آنچه با فطرت آدمی هم  خوانی ندارد و از آن بیزاری درونی بازتاب دارد بد است مانند جرائمی که از ابتدای خلقت بشر تاکنون پیامبران و صلحا و صاحب  نظران تعلیم و تربیت آدمی را از آن منع کرده  اند مانند: کشتن، دزدی، افترا، کلاهبرداری، تقلب در کسب و پیشه و دیگر جرائم ریز و درشت.

اما بدی در بسیاری از کشورها براساس فرهنگ، سنت، عادات اجتماعی، قوانین و مقررات گاه هویتی خنثی یا پذیرفتنی دارد. هرچند ذاتا بد باشد مانند: شرب خمر، زنا و روابط آزاد زن و مرد، حیله و دغل در دیپلماسی یا روابط بین  المللی و بعضی سنت  ها و آداب ناپسندی که بعضا در کشورهایی ارزش و فرهنگ به حساب می  آیند. مثلانژادپرستی و نسل  کشی به شیوه صهیونیست  های اسرائیلی که گرچه هیتلر را جانی و جنایتکار می-نامند اما با فلسطینیان رفتاری به مراتب بدتر از هیتلر دارند.

در راستای رعایت حقوق بشر که سازمان ملل براساس تلاش کشورها برای صلح جهانی تأسیس شده و اساسنامه آن نوعی رویه و وحدت جهانی برای حفظ صلح و پرهیز از جنگ است به پنج کشور مقتدر صنعتی که پایه  های امپریالیسم جهانی را تشکیل می  دهند و جنگ  افروز و اسلحه  ساز و استعمارگرند حق و تو بخشیده تا اگر تمامی کشورها بر امری اتفاق نظر داشته باشند اما یکی از این پنج کشور اراده  ای برای تحقق آن نداشته باشد و یا آن را مخالف مصالح و منافع خود می  بیند خواسته اکثریت ملت  ها را وتو کند. نتیجه آنکه خوبی و بدی در بسیاری از مواقع بستگی دارند به حفظ و یا تأمین منافع و یا مصلحت برای حفظ شرایط.

هنر که مولود خلاقیت و اندیشه والای انسان است ذاتا خوب و پسندیده است اما گاه در خدمت پول و یا افراد ستمگری قرار می  گیرد که به وسیله آن فقط منافع دارنده آن تأمین می  شود و نه زاینده آن.

مثلا فیلمی سینمایی که هنرمندانه تهیه می  شود و به نمایش درمی  آید، هدفی را دنبال می  کند که چه بسا ضد اخلاق، ضد انسانیت و وسیله فریب می  شود.

اینک سئوالی دیگر مطرح است و آن اینکه الگوهای شخصیتی و اخلاقمداری، چه کسانی و یا چه ارزش  های ثابتی هستند که می توان بدون حاشیه به آنها توسل کرد و از آنها بهره مند شد؟

پاسخی چندان ساده و عجولانه   برای این سئوال به ذهن متبادر نمی  شود. زیرا در شرایط فعلی، و جهانی که رو به ابتذال و انحراف از معیارهای ارزشی است نمی  توان نسخه  ای نوشت و دارویی تجویز کرد جز آنکه بگوییم وضعیت حال افراد است هرچند سوابق کاری و اخلاقی نیکی داشته  اند

برترین  ها نه نویسندگان و شاعران و نه کاشفان و مخترعان و نه پژوهشگرانی هستند که گرچه موجد تحول و تغییر و پیشرفت بوده  اند اما زندگی آنها به دور از بدی  ها و پلشتی  ها نبوده و نمی  توانند الگوهای ثابت و حسنه  ای باشند که بتوان به آنها تأسی کرد مگر آنکه زندگی سالمی توأم با اخلاقمداری داشته باشند.

متأسفانه گاه هنر و توانمندی انسان  ها بدون ارزشگذاری به عملکرد اخلاقی  شان چنان مطمح نظر قرار می  گیرد که بدی  ها زیر سایه دیگر توانمندی  های علمی یا هنری قرار می  گیرند این روند آثار و تبعاتی دارد که جامعه کنونی با تمام کج  رفتاری  هایش نمونه  های بارز آن است.

وقتی خداوند در قرآن کریم به پیامبر می  فرماید: «اِنک لعلی خلق عظیم» [به راستی که تو دارای خلقی بسیار بزرگ هستی] و یا می  فرماید: «ولکم فی الرسول الله اسوه حسنه» [تو سرمشق نیکی برای مردم هستی] تمامیت شخصیت پسندیده پیامبر اعظم مطمح نظر خداوند است.

اینک می  توان از این مبحث چنین نتیجه گرفت که به قول سعدی:

«علم آدمیت است و جوانمردی و ادب

ورنه ددی به صورت انسان مصوری...»

صرف دانشمند بودن و یا عالم بودن ملاکی برای انسان بااخلاق بودن و نهایتا خوب بودن نیست. برترین  ها، انسان  های کاملی هستند که پیش از هر چیز اخلاقمدارانه رفتار می کنند.

والسلام