مسجد، بازار، حمام و مدرسه، ترکيبي از ساخت و سازهاي گذشته را در کنار هم و در اکثر کلانشهرهاي کشور داريم که بعضا با تغييراتي در تعميرات مدتهاست مکان هايي براي گردشگري و نمايشي از معماري هاي سنتي اند.
فلسفه وجودي اين چهار مکان در کنار يکديگر يادآور ايمان به خدا، حلال خوري و پاکدستي، پاکيزگي، کسب دانش و آشنايي با فقه اسلامي است زيرا بازاريان و کسبه درسي به نام مکاسب را نزد علما فرا مي گرفتند تا از احتکار، کم فروشي و گرانفروشي و تقلب پرهيز کنند.
بازاريان نماز سر وقتشان فراموش نمي شد و مسجد پيوسته ارتباط آنها را نه فقط در نماز بلکه در شناسايي مستمندان و کمک و ياري به آنها را شاهد بود. باور به پاکيزگي حمام هاي عمومي را رونق مي داد و بي نمازان در جامعه اسلامي جايگاهي نداشتند.
داد و ستدها بيشتر غيرنقدي و نسيه بود و در فصل برداشت محصول بدهکاران دين خود را پرداخت مي کردند.
دزدي و راهزني بيشتر در بين راه هاي سخت و کم تردد و در مناطق کوهستاني اتفاق مي افتاد و چون جمعيت شهرها و گستردگي آنها مانند امروز پرتراکم نبود شناسايي افراد چندان سخت و دشوار نمي بود.
ماشين با ورود به عرصه زندگي به کلي در زندگي مردم تغييراتي ايجاد کرد تا خرسواري جاي خود را به اتومبيل سواري بدهد و سرعت تعيين کننده ميزان تمدن و پيشرفت باشد.
بانک ها تأسيس شدند و نقدينگي ها افزايش يافتند. سکه هاي طلا، نقره و مس جاي خود را به اسکناس دادند تا حمل پول و داد و ستد آن آسان شود و امروز اسکناس هم جاي خود را به پول مجازي داده که با يک کارت مي توان معاملات انجام داد و پول برداشت کرد و واريز نمود.
اين مقدمه را از آن رو يادآور شدم تا مسئله فساد را از دل اين تغيير و تحولات درآوريم و علت افزايش آن را ناشي از وسائل و امکانات و تجهيزاتي بدانيم که بسته هاي فراهم شده براي فساد به طور اعم و سرقت مال مردم و خزانه دولت به نحو اخص مورد ارزيابي قرار گيرد.
نخست اينکه محور فساد همانند ويروس هاي کامپيوتري در دل سيستم اقتصادي پيدا و پنهانند و کافي است فردي آشنا به علم ورود به سيستم با قصد سوء بخواهد سرقتي انجام دهد، پولي جابه¬جا کند و يا دست به فريبي بزند که چه بسا از پس سالها بتوان آن را کشف کرد.
دو ديگر آنکه زندگي ماشيني شرايطي را ايجاد مي کند که بعضي ها نمي توانند آن وضعيت و شرايط را براي خود ايجاد کنند و چون نيازمند و فقير مي شوند و تاب و تحمل سختي ها را در خود نمي بينند به انحراف و دزدي رو مي آورند و برعکس بعضي از پولداران نيز براي بيشتر داشتن و حفظ داشته هايشان و صرف پول هايشان براي لذت بردن و خوشگذراني دست به فريب و حيله و نهايتا دزدي مي زنند که نمونه هاي دستگير شده و دستگير نشده آنها فراوان است.
حال اين سئوال پيش مي آيد که زندگي آپارتمان نشيني و دلمشغولي هاي مجازي که بيگانگي جامعه را نسبت به آحاد افراد تشديد نموده چگونه و چرا انحراف هاي اخلاقي را تشديد نموده و وابستگي هاي عاطفي را کاهش داده است؟
پاسخ اين سئوال را مي توان در عدم باور مسلماني يا عدم باور به هر دين و آئيني دانست که مال حرام را حلال و حلال را حرام توجيه مي کند. به تجربه ثابت شده به هر ميزان انسانها از باورهاي ديني فاصله گرفته اند از پليس و وجدان دروني غافل شده و زندگي را از لذت طبيعي و آرامش فکر و انديشه محروم کرده اند.
ريشه فساد هم مي تواند در سيستم حکومتداري جاخوش کند و هم مي تواند در دانشگاه و مدرسه و خانه و اداره بدون آنکه مقبوليت داشته باشد رشد کند.
اگر باغبان علف هاي هرز را از ريشه در نياورد به زودي کل مساحت باغ و باغچه را درمي نوردند و درختان و بوته هاي گل را خشک مي کنند.
فسادمحوري عواقب نامطلوبي دارد که پول ملي را بي بها و بي ارزش مي کند. در معاملات غش و فساد داخل مي کند. رفتار جامعه را به سمت خودخواهي و بي مسئوليتي تغيير مي دهد و پيوسته صداي اعتراض را بالا و بالاتر مي برد و همه را به عقوبتي تنبيه مي کند که ريشه باورها، سنت ها و فرهنگ هاي تمدن ساز را مي خشکاند.
اين مطالب را همه مي دانند و دانستن تنها کافي نيست. پارسايي و نيکوسيرتي جامعه در گرو عمل به دانسته ها و باورهاست که متأسفانه کمتر شاهد آنيم تا زماني که همه نگاه ها به دولت و حاکميت است تا فساد را ريشه کن کند، هيچ فسادي ريشه کن نمي شود زيرا فساد روزنه هايي در دل و اخلاق جامعه گشوده و مردم را آلوده کرده است تا گران بخرند، شاهد احتکار اجناس باشند و کاري نکنند و نيز مسئول متقلب و خطاکاري را تحمل کنند و نهايتا ناظر بر اعمال خود و ديگران نباشند.
کسي مي تواند ديو فساد را سرکوب کند که از مردم ياري بطلبد نه آنکه تصور کند به تنهايي چون رئيس جمهور يا حاکم است با يک دستور و بخشنامه مي تواند فسادستيز باشد و به نتيجه برسد. دست تنها صدا ندارد.
مسئولان و مديران دولتي از ميان همين مردم برخاسته اند اگر در مدرسه، در خانه و در خيابان و جامعه خوب و باورمند به درستي و راستي تربيت شده باشند خود فسادستيز مي شوند و نه فسادآور و فسادباور.
آموزش هاي صحيح و تغيير در رفتار آحاد جامعه علاج درد فسادمحوري است که متأسفانه ما از آن غافليم و هرکس به صورت جزيره اي کار خودش را مي کند و دست بر کلاه خود دارد که باد نبرد اما غافل از آنيم که طوفان در راه است و کساني که باد مي کارند طوفان درو مي کنند.
والسلام