امروز تمامي کشورها بدون استثناء عمده ترين درآمدشان از ماليات است به جز چند کشور نفتي حوزه خليج فارس که درآمد عمده شان از فروش نفت و گاز مي باشد هرچند سيستم مکانيزه مالياتي شان بي نقص کار مي کند. بقيه کشورها اعم از آسيايي و اروپائي و حتي آمريکا عمده درآمدشان از محل ماليات است.
اما متأسفانه در ايران پرداخت ماليات آنچنان فرهنگ سازي نشده که مردم با ميل و رغب و به موقع ماليات بپردازند و پيوسته سعي مي کنند از زير بار پرداخت ماليات شانه خالي کنند.
در واقع به جز ماليات بر حقوق و دستمزد که مديران موظفند ليست کارکنان و ميزان حقوقشان را به اداره دارايي بفرستند و ماليات را مستقيم از ميزان حقوقشان کسر و به حساب دارايي واريز نمايند پرداخت ماليات بر درآمد، بر ارث و موارد ديگر با اما و اگرهايي ناشي از گريز مالياتي مواجه اند.
حال هميشه اين سئوال مطرح است که چرا سيستم مالياتي کشور عليرغم تغييرات و تحولاتي که به خود ديده قادر نيست راه فرارهاي مالياتي را مسدود نمايد.
براساس گزارش هاي ميداني چند عامل در اين ميان مهم است.
يکم حجم پرونده ها به نسبت تعداد کارکنان که رسيدگي به آنها گاه يک سال به طول مي انجامد، به عنوان مثال نتيجه اظهارنامه هاي مالياتي سال 98 در سال 99 اعلام مي گردد و 30 روز پس از ابلاغ، مؤديان فرصت دارند ماليات را بپردازند و يا نسبت به ميزان آن اعتراض نمايند. با اين روند گاه بررسي ها تا 6 ماه بعد به نتيجه مي رسند که اين خود با توجه به تورم و کاهش ارزش پول ملي در طول سالهاي متمادي، ارزش پول دريافتي ادارات دارايي حداقل 25 درصد نسبت به سال قبل کمتر است. افرادي که درآمدهاي کلان پنهان با واسطه گري و معاملات زيرزميني دارند ماليات نمي پردازند و مي توان گفت 50 درصد مالياتي که در طول سال، ادارات دولتي دريافت مي کنند عملاً از اين افراد وصول نمي شود.
فرهنگ چانه زني که در امورات مختلف خدماتي در ادارات دولتي مرسوم است براي پرداخت ماليات هم مرسوم است و کمتر کسي با رضايت تام، ماليات پرداخت مي کند. چون به ندرت فلسفه وجودي ماليات براي مردم فرهنگ سازي شده است قبل از پيروزي انقلاب اسلامي در طول قرن هاي گذشته که به جاي ماليات معمولا خراج با زور و قلدري مسئولان مملکت و پادشاهان گذشته دريافت مي شد، علما و روحانيان حکومت ها را اصحاب مظلمه مي دانستند و به مردم مي گفتند ماليات ندهند. وقتي نادرشاه افشار از سفر فتح هندوستان بازگشت ماليات را که همان خراج باشد به بازرگانان اصفهاني بخشيد اما پس از مدتي پشيمان شد و ماليات ها را مطالبه نمود. عده اي به کوه ها پناه بردند. نادرشاه آنان را دستگير کرد ، سرشان را بريد و از سر آنها در مقابل عالي قاپو مناره درست کرد. يکي از شاعران در اين باره سروده است:
{هرکه گريزد ز خراجات شاه
بارکش غول بيابان شود}
اين رسوبات فرهنگي گذشته هنوز هم در ذهن و زبان بعضي ماليات دهندگان هست و فکر نمي کنند پرداخت حقوق کارکنان و ديگر هزينه هاي مملکت از همين ماليات تأمين مي شود و وجوهات مالياتي مستقيم به خزانه دولت برمي گردد.
نکته مهم تر آنکه سيستم اخذ ماليات هنوز کاملا در ايران هوشمندسازي نشده و به راحتي و بدون نظارت بعضي پزشکان هم فرار مالياتي دارند.
بنده وقتي به يک دکتر براي معاينه گوش مراجعه کردم سه دستگاه کارتخوان روي ميز بود که وقتي به يکي از آنها پول ويزيت واريز نمودم روي برگه رسيد نوشته بود ميوه فروشي فلان... خانم منشي به اکثر بيماران مي گفت دستگاه کارتخوان خراب است برويد پايين از عابربانک کارت بکشيد پول نقد بياوريد.
عملکرد اينگونه پزشکان و يا شرکت هاي خصوصي براي فرار مالياتي کاملاً شفاف است و نظارتي در کار نيست.
پنهانکاري ميزان درآمدها به يک عرف تبديل شده به گونه اي که اگر همانند کشورهاي ديگر درآمدها به خوبي نظارت مي شد ماليات ها کفاف تمام مخارج دولت را مي داد.
به هر تقدير بساز و بفروش ها، واسطه هاي ميداني، قاچاقچيان، بعضي توليدکنندگان داخلي و کساني که از درآمدهاي بالايي برخوردارند يا ماليات نمي دهند و يا با سندسازي و تقلب از زير بار ماليات فرار مي کنند.
شرکت هاي بي نام و نشان و بدون تابلو که در محل هاي مسکوني بي نام و يا با نام به عنوان نماينده فلان کارخانه و يا پشتيباني کننده به فعاليت اقتصادي مشغولند براي ادارات دولتي شناخته شده نيستند.
در خيابان ظهيرالاسلام تهران که محل کاغذفروشي هاي عمده است در خانه هاي مسکوني اکثر شرکت ها بدون تابلو و بي نام کار مي کنند و درآمدهاي کلاني دارند که بابت آنها مالياتي پرداخت نمي کنند.
درآمدهاي ناشي از حمل و نقل، درآمدهاي پنهاني است که چون کيلومترشمار پلمپ متصل به شبکه هاي هوشمند ندارند مالياتي پرداخت نمي کنند.
اکثر فروشگاه ها اعم از طلافروش ها و آشپزها اگر در فاکتورهايشان 9 درصد ارزش افزوده را از مشتري دريافت مي کنند همه را به ادارات دارايي گزارش نمي کنند و اين ارزش افزوده ها به حساب ادارات دارايي واريز نمي شود.
اگر در کشورهاي ديگر به ويژه در کشورهاي اروپايي هيچ کس نمي تواند از زير بار ماليات و عوارض شانه خالي کند ناشي از يک سيستم فعال هوشمندي است که فرهنگ سازي شده و همگان مي دانند که اگر رئيس جمهور هم باشند نمي توانند از زير بار ماليات بيرون روند و تا زماني که اين وضع باشد در کشور ما درصد بالايي از توليدکنندگان و خدمات رسانان يا ماليات پرداخت نمي کنند و يا به مقدار کمي نسبت به درآمدهاي کلانشان ماليات پرداخت مي کنند هرچند مي دانم که مسئولان امر مي دانند اما قلمي کردم تا اگر بتوانند طرحي نو دراندازند و عدالت را در دريافت ماليات ها رعايت کنند.
والسلام