به کودکان نياموزيم که مطيع و تسليم معلم و والدين باشند و هر آنچه آنها مي گويند و مي خواهند بي کم و کاست پذيرا شوند زيرا يا برده بار مي آيند يا شورشي...
به کودکان نصيحت نکنيم که اگر چنين کني و چنان باشي آدم خوبي هستي!
به کودکان بياموزيم اراده آزاد را براساس تمايلاتشان به کار گيرند تا استعدادهايشان فرصت ظهور و بروز پيدا کند ، مانند چراغ راهنما آنها را از اشتباه دور کنيم.
اجازه دهيم مسير را انتخاب کنند اما سرعت مطمئن و توکل را براساس تجربه به دست آمده با توجه به توانايي هايشان مانند قوانين آموزش به آنها يادآور شويم.
حق انتخاب را از آنها نگيريم و اجازه دهيم اولا به ميدان بازي ها ورود کنند و نشان دهند چند مرده حلاجند و در حين بازي تصاوير عملکردهايشان را نقادي کنيم.
معلمان، پدرها و مادرها بهتر است ناظر خوبي باشند تا نصيحت کننده و بازدارنده. کساني که فرزندان مطيع و درس خواني تربيت مي کنند و به خود مي بالند که فرزندشان را خوب تربيت کرده اند ولي تجربه نياموخته اند در واقع شنا کردن را خارج از آب به آنها آموزش داده اند زيرا هر دانش و آگاهي اگر در عمل خود را نشان ندهد و به کار نيايد بهره اي نخواهد داشت. تربيت و آموزش نبايد صرفا در چهارديواري کلاس و مدرسه باشد يادگيري تغيير در رفتار است.
ساکن کردن آهوها در حصاري تنگ و بدون مزاحم، آنها را تنبل و ناتوان از دفاع در برابر تهاجم درندگان بار مي آورد.
دانش آموختگان دانشگاه ها و مدارس زماني قادرند جذب بازار کار شوند و توانا به ارايه خدماتي باشند که براي آن سالها تلاش کرده اند بايد در حين آموزش از اتاق و آزمايشگاه به درون بازار کار آمده و موانع و سدهاي پيش رو را فهم و تجربه کرده باشند.
فضاي مردم سالار ديني ، هم بايد از نفرت و ويرانگري بري باشد و هم از ترس و زبوني. در اين صورت آموزش و پرورش مي تواند به اهداف خود که تربيت نسل آينده براي سعادتمند شدن است نائل آيد.
برخي از پدران و مادران و برخي از مدارس بنا را بر اين مي گذارند که عادت اطاعت محض را به کودکان بياموزند. اين کار کودک را يا برده بار مي آورد و يا شورشي و هيچ کدام به کار مردم سالاري ديني يا غيرديني نمي آيند.
دست چين کردن دانش آموزان براساس معدل نمرات و ميزان هوش و آنها را در کنار يکديگر قرار دادن به ايجاد جامعه دوقطبي و نابرابري هايي که زمينه رقابت را از بين مي برد کمک مي کند و فاصله طبقاتي را به رخ مي کشد. در شرايطي که در هيچ کشور دنيا اعم از پيشرفته و در حال پيشرفت و عقب مانده جامعه يکدست نيست. آسيب پذيري کودکان و دانش آموختگاني که وارد بازار کار مي شوند و شرايط گل و بلبلي را پيش روي خود نمي بينند بيشتر است. استبداد در مدارس با روح ديني سازگاري ندارد. وقتي دانش آموزي از يک محيط بسته دبيرستاني وارد دانشگاه مي شود که به هر دليل محيط بازتري است چون از اراده آزاد تجربه کسب نکرده به نوعي خود را رها شده احساس مي کند که مي تواند هر کاري بکند و هر تصميمي بگيرد بدون آنکه به عواقب آن بيانديشد.
ماهي در آب رشد مي کند وقتي بزرگ تر شد درياطلب مي شود و اگر در همان آب خرد بماند رشدش متوقف مي گردد و قادر نيست با شرايط کنار بيايد. ما همه همانند ماهي هستيم که اگر به دريا برسيم و با نهنگ ها و کوسه ها درآويزيم مصونيت بيشتري پيدا مي کنيم و توليد مثلمان بيشتر مي شود. بايد دريا را به روي فرزندانمان بگشائيم و آنها را در حصار کم عمق جوي هاي کم عرض قرار ندهيم.
در حکومت مردم سالار ديني هيچ مرد يا زني نبايد برده يا شورشي باشد. بلکه بايد شهروند باشد. يعني فردي باشد که هم خود سهم معيني و نه بيشتر از طرز تفکر حکومتي دارد و هم حق اين سهم را براي ديگران قائل باشد. طرز تفکر حکومتي که در حکومت هاي استبدادي به معناي ارباب و نوکر بوده در حکومت مردم سالار ديني به معناي خادم و مخدوم است. آموزش و پرورش بايد به گونه اي باشد که خوش باوري و ديرباوري طبيعي انسان آموزش نديده را اصلاح کند. کسي يا کساني که براي پيروزي تيمشان دست به سحر و جادو مي زنند و رمال ها را به کار مي گيرند در مدارسي درس خوانده اند که احساسات بر عقلانيت چيره بوده و استبداد تربيتي بر استعداد غلبه کرده است.
فشار انضباطي حاکم در آلمان هيتلري بر روي مردم و تحريک احساسات نژادپرستي، جنگ جهاني دوم را دامن زد هرچند در آن زمان آموزش و پرورش آلمان در آماده سازي دانش آموزان و دانشجويان براي فراگيري تخصص هاي مختلف نسبت به کشورهاي اروپائي ديگر پيشتاز بود.
بي شک سعدي در قرن هفتم تشخيص درستي در تربيت داشت که اينگونه اظهارنظر کرد:
"هر که در خرديش ادب نکنند
در بزرگي فلاح از او برخاست
چوب تر را چنان که خواهي پيچ
نشود خشک جز به آتش راست ... "
و يا اين بيت شعر که روش هاي تربيتي را از ديدگاه سعدي بيان مي کند:
"درشتي و نرمي به هم در، به است
چو رگ زن که جراح و مرهم نه است ..."
والسلام