بدون اين که بخواهيم به شرح انگيزه هاي برخي از بازاريان و کسبه و مردم براي فرار از ماليات و عوارض بپردازيم مي توانيم بگوييم که بسياري از کسبه و شرکت هاي خصوصي به هر دليل ترجيح مي دهند که يا به طور کلي ماليات نپردازند و يا اين که ميزان آن پايين تر از حد متعارف و مطابق نظر آنها باشد. البته رقابت دولت با بازاريان که در گريز از پرداخت ماليات خود را نشان مي دهد ريشه در گذشته دارد اما امروزه در اشکال جديدي نمايان مي شود که بستگي زيادي به مبناي محاسبه درآمد توسط اداره ي دارايي دارد . امروزه که تقريبا تمامي بازاريان و کسبه ناگزير از دستگاه هاي کارتخوان استفاده مي کنند دولت مي تواند با در نظر گرفتن ميزان تراکنش سود تقريبي را تخمين بزند و بر روي آن ماليات ببندد .

بازاريان و کسبه راه هاي گوناگوني براي فرار از ماليات سراغ دارند . براي نمونه برخي از طلا فروشي ها با تغيير ظاهر ويترين وانمود مي کنند که تنها به خريد و فروش سکه مي پردازند در حالي که وقتي با مشتري هاي آشنا روبرو مي شوند انواع سرويس طلا را هم مي خرند و هم مي فروشند . وقتي به سراغ کارواشي ها مي روي مي گويند نرخ ما براي فلان خودرو مثلا 140 هزار تومان است ولي برويد ببينيد کارگري هست که کار شما را انجام دهد . زماني که به سراغ کارگران مي روي به شما مي گويند ما هيچ حقوقي جز پولي که از مشتري به عنوان انعام مي گيريم دريافت نمي کنيم . بنابراين مشتري دو گزينه پيش رو دارد يا اين که خودرو خود را بردارد و برود و يا اين که با پرداخت مبلغي پول به عنوان انعام به کارگران کارواش به مقصود خود برسد . که در اين صورت اگر ادعاي کارگران صحت داشته باشد مديريت کارگاه کارواش بدون اين که دستمزدي به کارگر پرداخته باشد مبالغ معتنابهي پول به جيب مي زند و با پرداخت ماليات چيزي را از دست نداده است .

شگردهايي که برخي از نانوايان به کار مي گيرند هم نيازي به شرح و بسط ندارد و همه مي دانند ! برخي از کسبه ترجيح مي دهند که اساسا از دستگاه کارتخوان استفاده نکنند يا از دستگاه کارتخوان شخص ديگري استفاده کنند.

ارائه ي گزارش هاي غير واقعي ، خريد و فروش جنس قاچاق که دولت هم از تعداد و قيمت آنها خبر ندارد يا بستن مغازه و خريد و فروش از طريق فضاي مجازي و يا صدور فاکتور غير واقعي براي هزينه هايي که پرداخت نشده و ... از جمله راهکارهايي است که کسبه و بازاريان و حتي پزشکان و شرکت هاي خصوصي در حوزه مهندسي و خدماتي از آن براي گريز از ماليات بهره مي گيرند .

وقتي که از برخي کسبه مي پرسي که چرا تمايلي به پرداخت ماليات نداري در پاسخ به شما مي گويد که ماليات بايد مطابق ميل مردم هزينه شود و نمونه مي آورند که در فلان مورد و يا فلان موضوع ما راضي به هزينه کرد دولت از جيب مردم نيستيم و برخي ديگر سهم خود از درآمدهاي نفتي را مطرح مي کنند که صد البته بر پايه ي آمار و آرقام دقيقي استوار نيست ولي در مجموع اغلب کساني که ميانه ي چنداني با پرداخت ماليات ندارند موضوع نحوه ي هزينه کرد درآمدهاي دولتي را پيش مي کشند .

از طرفي دولت ها نيز تلاش مي کنند با ارائه ي آماري از عملکرد خود و کارهايي که به نفع مردم و خصوصا محرومان انجام داده اند به همگان تفهيم کنند که درآمدهاي دولتي تماما در جهت تامين منافع ملي هزينه مي شود و ما بر اساس سليقه ي اقليت براي هزينه کرد ماليات ها تصميم نمي گيريم بلکه نمايندگان مردم در مجلس هم بر نحوه ي دريافت ماليات و درآمدهاي نفتي و ساير درآمدها نظارت دارند و هم بر نحوه ي هزينه کرد آن و ديوان محاسبات هم کار خودش را مي کند.

در برخي کشورها که هزينه ي اداره کشور کلأ از طريق دريافت ماليات صورت مي گيرد ، دادگاهي ويژه براي رسيدگي به امور مالياتي فعاليت مي کند که به دعاوي دو طرف اعم از ماليات دهنده و ماليات گيرنده رسيدگي مي کند .

هر چه هست بايد اذعان داشت که دسترسي مردم به اطلاعات ريز مربوط به درآمدها و هزينه ها در حدي نيست که بتوان گفت شاهد حاکميت شفافيت صد در صدي بر نحوه ي دريافت ماليات و عوارض و همچنين هزينه کرد آنها هستيم . هر چند دولت براي متقاعد کردن مردم به صورت تدريجي در جهت شفاف سازي و پيوستن تمامي دستگاه ها و ارگان ها به سيستم هاي الکترونيکي تلاش مي کند .

يکي از نهادهايي که در ايران به دليل باورمندي مردم به نيکوکاري و انجام اقدامات ماندگار درآمد زيادي دارد اداره ي اوقاف است که هر چند زير نظر دولت فعاليت مي کند اما هزينه کرد درآمدها در اين سازمان بر اساس نيت واقفان صورت مي گيرد. از آنجايي که عمل بر اساس رويکردهاي سنتي در بحث اوقاف جوابگوي نيازهاي جامعه نيست تاکنون چندين بار بر ضرورت شناسايي دقيق اموال متعلق به اوقاف و تشويق مردم به وقف با موضوعات جديد تاکيد شده که اگر متوليان اوقاف بتوانند درآمدهاي اين سازمان را به روز کنند ، سازمان اوقاف و امور خيريه را مي توان يکي از ثروتمندترين نهادهاي سنتي و ريشه دار در ايران به حساب آورد . در برخي از کشورها که تراکنش مالي پيرامون اقدامات نيکوکارانه در نهادهاي خيريه صورت مي گيرد يک سازمان غير انتفاعي که وظيفه ي اصلي اش ارزيابي ميزان کارآمدي خيريه ها و کشف سوء استفاده هاي احتمالي است فعاليت مي کند که زير نظر دولت هم نيست .

به هر تقدير حساسيت پيرامون درآمدهاي کشور از مجاري گوناگون و همچنين فهرست هزينه کردها اقتضا مي کند که به شائبه هاي موجود پيرامون درآمدهاي دولت و نحوه ي هزينه کرد آن پاسخ داده شود و در جهت جلب اعتماد مردم براي پرداخت ماليات و عوارض شاهد برداشته شدن گام هاي اساسي باشيم .