«توسعه اقتصادی یعنی رشد اقتصادی همراه با تغییرات بنیادین در اقتصاد و افزایش ظرفیت  های تولیدی اعم از ظرفیت  های فیزیکی، انسانی و اجتماعی که با رشد کمی تولید همراه خواهد بود اما در کنار آن نهادهای اجتماعی نیز دگرگون خواهند شد1»

سئوال: آیا با توجه به رشد جمعیت در طول 45 سال گذشته که حدود سه برابر شده است. ایران توانسته است رشد اقتصادی موازی، اعم از افزایش ظرفیت  های فیزیکی، انسانی و اجتماعی داشته باشد؟

بررسی  ها نشان می  دهند که گرچه در رشد فیزیکی توفیقاتی داشته  ایم، مثلا در توسعه شهرها، روستاها، راه  ها، کارخانجات و کارگاه  ها و تولیدات کشاورزی و خدماتی اما به نسبت نیازها و رشد جمعیت، توسعه اقتصادی ایجاد نشده است.

به همین دلیل نرخ رشد بیکاری و فاصله طبقاتی ناشی از کاهش درآمد طبقه متوسط و فقیر و عدم اقبال سرمایه گذاری خارجی به علت جنگ تحمیلی 8 ساله و تحریم ها، خسارت  های مادی و انسانی ناشی از آن رو به افزایش بوده است.

تغییر شرایط ناشی از توسعه صنعتی در جهان و گسترش ارتباطات کلامی و تصویری از یک سو و از دیگر سوی تحریم  های 40 ساله رو به افزایش و چالش  های سیاسی و اقتصادی به ویژه کاهش صدور نفت و سایر میعانات نفتی به علت عدم اقبال کشورهای اروپایی و ژاپن و دشمنی  ها و مخالفت  های آمریکا به بهانه  های مختلف در سرمایه  گذاری و صادرات نفتی و غیرنفتی، ما نتوانسته  ایم از توسعه پایدار و همه جانبه همانند کشورهای دیگر برخوردار باشیم.

هرچند درخصوص تأمین نیازها تا حدودی به خودکفایی رسیده  ایم. اگر توسعه انسانی و اجتماعی به موازات توسعه فیزیکی هدف باشد در بخش  هایی نتوانسته  ایم کارگر ماهر و متخصص تربیت کنیم هرچند تعداد تحصیلکرده  هایمان در دانشگاه  ها به ویژه پذیرش دختران و زنان در رشته  های مختلف بدون محدودیت جنسی، آمار قابل توجهی است اما کارآیی آنها در بازار به نسبت رشته  های تحصیلی  شان مقبول نبوده است.

توسعه اجتماعی از دیدگاه  های متفاوت معناهای مختلفی دارد از جمله، گذر از جامعه سنتی به صنعتی تا مدرن با تقسیم کار که از نظر دورکیم مطرح شده  است. دیگران نیز آن را به معنی سرمایه اجتماعی، هویت انسانی، عقلانیت، ارتباطی، اعتماد، انسان بودن و غیره گرفته  اند.

ارتباطات و تعاملات قانونمند که سلامت جامعه و نظم عمومی را ضامن است در توسعه اجتماعی نقش مهم و اساسی دارد. اخلاقمداری ناشی از دینداری که آدمی را بدون نظارت پلیس، نظاممند و باورمند می  کند نیز نقش اساسی در توسعه انسانی و اجتماعی دارد. فهم و درک عمومی از وقایع و رویدادها و توجه به علت  ها و معلول  های ناشی از سیاستگذاری  های فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، نشانه  هایی از توسعه اجتماعی است. شهروند خوب بودن که تعاریف آن در این گفتار نمی  گنجد نیز نشانه  ای از رشد اجتماعی و تمدن  داری است که موفقیت  های فرهنگی، آن را سبب می شوند. تعداد دانش  آموزان، دانشجویان، مدارس، دانشگاه  ها، گوشی  های همراه و تلویزیون  های خانگی و ماشین  آلات تولیدی و تولید ناخالص ملی و توزیع عادلانه ثروت اعم از تعداد، نوع، کیفیت و کمیت اتومبیل  ها و وسائل برقی داخل خانه  ها همه نشانه  هایی از توسعه هستند. توسعه گاه تک بعدی است گاه چند بعدی و همه جانبه. مهم این است که به موازات توسعه فیزیکی، توسعه انسانی و اجتماعی هم داشته باشیم. معمولا از دیرباز تاکنون جنگ  ها، تمدن  ستیز و مخرب توسعه بوده  اند حتی اگر به پیروزی منجر شده باشند. تاریخ گواه است که مهاجمان به ایران در طول تاریخ از جمله: اسکندر مقدونی، رومی  ها، یونانی    ها، ترک  ها، مغول  ها، اعراب و امثالهم، جز تخریب و غارت و چپاول و کشتار چیزی از خود به یادگار نگذاشتند هرچند ایرانی  ها با عقل و درایت و دانشی که داشتند هر مزرعه سوخته  ای را دوباره سبز کردند و هر خرابه  ای را آبادتر ساختند.

جنگ تحمیلی 8 ساله براساس آمارهای ارائه شده بیش از دو هزار میلیارد دلار خسارت مادی و مالی به ایران وارد کرد جدای از تعداد قابل توجه شهدایی که در این جنگ به شهادت رسیدند و نمی توان نرخی برای ارزش آنها تعیین کرد این وقایع ناگوار بالطبع تا مدت  ها ایران را از توسعه پایدار در رقابت با همسایگان بازداشت. اما تجربه  ای گرانسنگ به بار آورد که ایران بداند برای دفاع از خود چه باید بکند و ارتش و سپاه را تا چه میزان به تجهیزات نظامی و تربیت سرباز حرفه  ای تجهیز نماید. خودکفایی نسبی در ساخت تجهیزات نظامی، توانست توسعه نظامی را رقم بزند و ایران را به قوی  ترین کشور نظامی منطقه تبدیل کند هر چند به علت تحریم  ها قادر به خرید سلاح  های پیشرفته از کشورهای غربی نباشد. خلاصه کلام آنکه ایران به نسبت توسعه ایجاد شده که اهم آن گسترش شهرها، راه  ها، ارتباطات مخابراتی، شبکه  های آبرسانی، گازرسانی و برق  رسانی به شهرها و روستاها بوده است اما هزینه  های زندگی به این سبب رو به افزایش گذاشته و درآمد مورد نیاز خانوارها ایجاد نشده  و تورم و گرانی باعث نارضایتی عمومی در بخش اقتصاد گردیده است.

اقتصاد ایران امروز نه اقتصادی کاپیتالیستی است نه سوسیالیستی، نه لیبرالیستی و نه اسلامی، بلکه معجونی از همه اینهاست که شکل شتر، گاو پلنگی به خود گرفته است به ویژه در عملکرد بانک  ها و خواباندن سرمایه  های راکد و عدم استفاده صحیح از پتانسیل  ها و قابلیت  های کانی و معدنی.

اسراف در استفاده از مواد خوراکی، برق، آب، گاز و مکالمات تلفنی که به یک عادت در فرهنگ ما نهادینه شده نیز ضربه  ای بر یک اقتصاد سالم است که می  باید فرهنگ  سازی شود تا نگویند چون نفت دارید، این همه اسراف می  کنید.

1-منبع: ویکی پدیا

والسلام