وقتی به گذشته های دور برمی گردیم با جوامعی فاقد وسایل ارتباط جمعی که سرعت و دقت داشته باشند مواجه می شویم. در کنار این معضل وسایل حمل و نقل مناسب و جاده ی همواری هم برای جابجایی پیک ها نداشته اند و در بهترین وضعیت از اسب های نوبتی بهره می گرفتند به این شکل که پیک اسب سوار از مبدا حرکت می کرده و در چندین منزل جای خود را به دیگری می داده تا او با اسبی تازه نفس خبری مهم را به نقطه ای دور برساند. طبیعتا در چنین شرایطی اگر مثلا کسی شایعه ای را در شهری دور افتاده منتشر می کرد ماهها طول می کشید تا خبر این شایعه به پایتخت و مرکز فرمانروایی برسد و تکذیب شود . در چنین شرایطی حکام محلی از سوی قدرت مرکزی اختیار تام داشتند تا بر اساس منویات پادشاه و یا خلیفه اما بر اساس تشخیص و صلاحدید خودشان عمل کنند . جارچی ها و پیک ها در آن زمان به عنوان شاخص ترین وسایل ارتباط جمعی مطرح بودند و شاعران و نویسندگان درباری هم نقشی تبلیغاتی ایفا می کردند که صد البته اگر قدم از قدم برمی داشتند مورد بازخواست قرار می گرفتند و سرنوشتی بهتر از آنچه بر سر ناصر خسرو قبادیانی آمد در انتظار آنها نبود ! با آگاهی از این وضعیت نمی توان با خط کشی که امروزه برای اندازه گیری رفتار دولت ها و مردم مورد استفاده قرار می گیرد به ارزیابی عملکرد پیشینیان پرداخت .مشکل دیگری که در گذشته مانع از توسعه ی عادلانه امکانات می شده قبیله ای بودن و یا طبقاتی بودن جوامع بوده است از این رو بر خلاف آنچه سلفی ها و بنیادگرایان می گویند ، رفتار گذشتگان مگر در موضوع پای بندی آنها به ارزش های مشترک انسانی که به اقتضای رویکردهای فطری قابل توجیه است به هیچ عنوان عقلانی نیست . انعطاف ناپذیری و تعصب بالا که مانند زره از نظام قبیله ای و طبقاتی در برابر مخالفت ها حراست می کردند از خصوصیات بارز جوامع قبایلی و یا طبقاتی بوده اند به طوری که بسیاری از منازعات بر سر قدرت پیش از آن که ماهیت عقیدتی داشته باشد تنها با معیارهای مطرح در جوامع قبایلی و طبقاتی قابل ارزیابی و تبیین بوده است . وقتی برخی ایرانیان گریزان از نظام طبقاتی ساسانی به اسلام پناه آوردند طولی نکشید که با مشکلات ناشی از تعامل با نظام قبیله ای مواجه شدند. در نظام قبیله ای اگر کسی حامی نداشته باشد و وابسته به یک قبیله نباشد مشکل پیدا می کند به همین دلیل ایرانیانی که تازه اسلام را پذیرفته بودند ناگزیر شدند با برخی از قبایل عرب هم پیمان شوند تا اگر مورد تعرض قرار گرفتند کسی باشد که از آنها حمایت کند. در نظام های قبایلی و طبقاتی درس خواندن ، انتخاب شغل و حتی انتخاب محل زندگی نیز تابع الزامات جوامع قبایلی و طبقاتی بوده است .از این رو مکاتب سیاسی و فکری برآمده و رشد کرده در چنین نظام هایی از قابلیت بالایی برای زندگی در عصر مدرن برخوردار نیستند مگر این که به تغییرات لازم برای روزآمد شدن تن دهند!

امروزه اگر بخواهیم به ویژگی جوامع سنتی که آنها را ازجوامع مدرن متمایز می کند اشاره ای هر چند گذرا داشته باشیم باید روی مسئله ی انعطاف ناپذیری و تعصب در بسیاری از زمینه ها انگشت بگذاریم که روی کیفیت و سرعت و دقت و سودبخشی تصمیم گیری ها تاثیر منفی می گذارد !

دو اتفاق مهم در جوامع مدرن پیروی از الگوهای سنتی در برخی زمینه ها را به چالش کشیده است اتفاق اول انتشار مستمر اخبار است که هر لحظه شرایط حاکم بر جهان را دیگرگون جلوه می دهد و آدمی را به اتخاذ تصمیمی جدید با توجه به شرایط تازه ناگزیر می کند و اتفاق دوم تقسیم علوم به شاخه ها و زیرشاخه های گوناگون است که پاسخگویی یک نفر به عنوان همه چیز دان و علامه به پرسش های متفاوت را ناممکن می سازد. نظام پارلمانی درواقع برآمده از چنین نیازی است.

امروزه همین که در وسایل ارتباط جمعی هشدار داده می شود که توفان یا سیل شدیدی در راه است همه خود را موظف می دانند تا اقدامات لازم برای پیشگیری از هر گونه حادثه را انجام دهند و یا کسی که قصد انحصار وراثت دارد صرفا با انتشار آگهی در روزنامه حجت را بر همگان تمام می کند بنا براین خواه ناخواه خبر هم حجت تلقی می شود.

شخصی در حال سخنرانی مطلبی را می گوید و مخاطب او در پای منبر بلافاصله موضوع سخنرانی را در اینترنت جستجو می کند و متوجه می شود آنچه سخنران می گوید خلاف آن چیزی است که در تاریخ آمده است این کشف او را وادار می کند تا موضوع را با فرد بغل دستی خود در میان بگذارد و ناگهان یادداشتی به دست سخنران می رسد تا گفته ی خود را اصلاح کند . در چنین شرایطی هر کسی نمی تواند سخنور موفقی باشد زیرا مردم به منابع اصلی از طریق وسایل ارتباط جمعی دسترسی دارند.

بخشنامه ها و فرامین دولتی و قضایی هم ازاین قاعده مستثنی نیستند زیرا رسانه های مستقل مردم را در جریان شیوه های استاندارد و علمی و تجربه شده ی اداره جوامع قرار می دهند .

به همین دلیل سیستم های حکومتی از هر نوع به دنبال قانونمند کردن انتشار اخبار و اطلاعات در فضاهای سایبری و مجازی هستند زیرا در حالی که مردم در هر کجای جهان در معرض اطلاعات ضد و نقیض قرار می گیرند مدیریت افکار عمومی بسیار دشوار است اما این که چنین اقداماتی تا چه اندازه با هدف دفاع از منافع ملی صورت می گیرد موضوعی است که باید توسط صاحبنظران مورد بررسی قرار گیرد .

میل به تمرکز قدرت در واقع به منزله ی پیروی از الگوهای سنتی در جوامع طبقاتی و قبایلی است که اداره ی جامعه را با ساز و کارهای جدید دشوار می سازد و پای بندی به آن در عصر انفجار اطلاعات امکان پذیر نیست به همین دلیل نظام های سنتی به تدریج ناگزیر به پوست اندازی برای جایگیر شدن در قالب های معقول و روزآمد هستند اگرچه ممکن است نام ها و عناوین و اصطلاحات و تعابیر تغییر نکنند اما وقتی که راهی دیگر برای روزآمد بودن وجود نداشته باشد اصرار بر الگوهای نخ نما شده راه به جایی نخواهد برد . اگر عقل را به عنوان حجت باطنی به رسمیت بشناسیم ، نتیجه ای که از اشتراک گذاری های عقلانی حاصل می شود نیز محلی از اعراب خواهد داشت و چنین امری در عصر ارتباطات در حال برجسته شدن است و کیست که بتواند هزینه ی ایستادگی در برابر همنوایی جهانی که محصول تعاملات عقلانی است را بپردازد.