در آخرين روزهاي شهريور 59 جرقه جنگي زده مي شود که آتش ناشي از آن به تدريج خرمني به وسعت چند صد هزار کيلومتر مربع را در بر مي گيرد . کشتار ، اسارت ، ويراني ، آوارگي ، جدايي ، مهاجرت ، فرار ، رشادت ، ايستادگي ، رودررويي هاي گروهي و انفرادي ، نقشه ها و برنامه هاي متعدد براي مقاومت ، همآوردي جنگ افزارها ، کنکاش براي خريد سلاح ، دغدغه ي تامين معيشت ، امنيت ، عشق ، عاطفه و حماسه و رويش هاي خيره کننده و تولد چهره هاي شاخص جهاني و نابغه هاي نظامي و قهرماناني از جنس اين آب و خاک و هر چيزي که بوي زندگي مي دهد به معياري براي اندازه گيري درجه دلبستگي آحاد مردم به اين آب و خاک و مرزهاي ايماني تبديل مي شود و سرنوشت بسياري از خانواده ها را تحت تاثير قرار مي دهد و در نهايت شعله هاي سرکش جنگي که صدام ماجراجو و متوهم آغاز کرده بود با پذيرش قطعنامه از سوي ايران به خاموشي مي گرايد . اين که ما با جنگ چه کرديم و جنگ با ما چه کرد را نمي توان تنها در روايت هاي نظامي از جنگ خلاصه کرد . هر چند چنين روايت هايي صرف نظر از ژرفايي و گستره ي آن ، نوعي سند تلقي مي شوند و بايد در حافظه ي تاريخي مردم جايگاهي در خور داشته باشند .زيرا اين رويداد با هويت ما گره خورده و هر روز نيازمند مرور آن هستيم .
ناگفته پيداست که نگاه زير پوستي به اين رويداد تاريخي نيازمند نوشتن صدها بلکه هزاران رمان و رسوخ دادن آن در پيشاني و پس زمينه هاي انواع هنرهاي تجسمي و معناگرايانه است . رمان توانايي بالايي براي همپوشاني تمامي زواياي جنگ دارد . جنگي که نويسنده در يک رمان مي گنجاند فراتر از خاطره ها و روايت هاي گسسته اي است که هر رزمنده اي به فراخور نگرشي که به هستي و زندگي داشته و دارد و يا اين که در منطقه اي آرام يا پر تنش و درگيرانه که در آن حضور پيدا کرده و دلايل حضورش به رشته ي تحرير درمي آورد . جذابيت و عبرت آميزي روايت هايي از جنگ که به ساير دغدغه هاي روزمره ي زندگي گره مي خورد به مراتب بيشتر از خاطره نويسي از نبردهاي نظامي است که مخاطبان خاص خود را دارد . در يک رمان ، جنگ هاي دروني ، عاطفي ، نبرد بر سر داشتن ها و نداشتن ها ، عشق و ذوق و استعداد و انگيزه وآرزوهاي فروخورده و هجوم ها وعقب نشيني ها در هم مي آميزد و هضم آن با لذت همراه است . ما دو گونه روايت از جنگ داريم . روايتي از جنگ در حال جنگ که آميخته به شعارها و اميدها و آرزوها و بغض ها و کينه ها و زخم هاي تاريخي گشوده شده است با روايتي از جنگ پس از جنگ . در گونه ي دوم نويسنده فرصتي بيشتر براي انديشيدن و برقراري پيوند بين رويدادها و باز کردن کلاف هاي سردرگم دارد . گاهي احساس مي کنيم برخي از آثار، ويژگي روايت هاي از جنگ در حال جنگ را دارد . مقايسه کنيد فيلم عقاب ها را با شيار 143 و آژانس شيشه اي . اين که چرا کارهايي نظير اخراجي ها و ليلي با من است که با خمير مايه ي طنز به جنگ نگريسته ، واقع بينانه تر از فيلم هاي جدي به نظر مي رسد و مورد استقبال قرار مي گيرد نکته اي در خور تامل است کما اين که من شخصا در يادداشت هاي طنز احساس راحتي بيشتري براي بيان واقعيت هاي اجتماعي و اقتصادي و سياسي دارم . وقتي به ريش نامه و رساله ي صد پند عبيد زاکاني هم مي نگريم احساس مي کنيم او نيز بهترين سبک و شيوه را براي نزديک شدن به واقعيت هاي زمانه ي خودش برگزيده است ! ما ميراث دار فرهنگي هستيم که بلحاظ در هم تنيدگي آثار رويدادهاي تاريخي با زبان و ادبياتمان حتي در محاورات روزمره هم با گوشه و کنايه منظور خود را بهتر حالي مي کنيم چرا که محاورات جدي با تعارفات و تکلفات و ملاحظات عديده اي در هم آميخته و عجين شده که فرصتي براي تفهيم منظور اصلي ايجاد نمي کند . همچنان که داستان هاي نوشته شده پيرامون جنگ هشت ساله در يک سطح نيستند ، آثار و پيامدهاي جنگ نيز يکسان نبوده اند. چه کسي مي تواند وجود حال و هواي جنگ را در شکل گيري گروه هاي جهادي و همچنين رويش شرکت هاي دانش بنيان به عنوان دستاوردي ارزشمند که به توسعه ي فراگير منتهي مي شود و روستاها را آباد مي کند انکار کند . آثار ادبي ، رمان ها و داستان ها و شعرها و سروده ها ي خلق شده پيرامون جنگ هم يکسان نيستند .! لذا بايد ديد يک اثر ادبي بايد از چه ويژگي هايي برخوردار باشد تا بتواند با نسل جديد ارتباط برقرار کرده و از گنج هاي نهفته در خرابه هاي جنگ رونمايي کند . از نظر من که جنگ را از نزديک به چشم ديده و طعم آن را چشيده ام بهترين بخش خبردر صدا و سيما و رسانه هاي مکتوب ، خبر و گزارش هاي مربوط به ابداعات و اختراعات وطني و مصاحبه هاي آقاي ستاري است که از نوآوري شرکت هاي دانش بنيان سخن مي گويد . اين نتيجه ي نگاه لجستيکي به جنگ است آن هم در شرايطي که حتي ناگزير به وارد کردن سيم خاردار بوديم . بزرگترين غنيمت جنگ را بايد در همين کارگاه ها و کارخانه ها و نو آوري ها که منجر به جلوگيري از خروج ارز مي شود جستجو کرد .
راويان جنگ که زير و بم 8 سال نبرد در عرصه هاي گوناگون را به چشم ديده اند هم اکنون در مرز بين ميانسالي و پيري قرار دارند و اگر قادر به نوشتن باشند ، احساسي آميخته با درکي جديد از واقعيت ها پيدا کرده اند و به خوبي مي دانند اگر دوباره جنگي مشابه رخ دهد ، به دليل تغيير شرايط و آمادگي هاي سطح بالاي نظامي ديگر از آن شتابزده گي ها ، غافلگيري ها ، مناسبات و برداشت ها و ساز و کارهاي مقدماتي خبري نخواهد بود .
وقتي از لزوم پوست اندازي در نحوه ي روايت جنگ سخن مي گوييم ، منظور اين نيست که نهادهاي متولي حمايت از ادبيات جنگ بايد به سراغ چارچوب هاي جديد بروند بلکه سخن بر سر اين است که بايد براي مخاطب آفريني فکري کرد و از کارهاي کليشه اي به تدريج فاصله گرفت . اغلب شخصيت هاي برجسته شده در چنين آثاري زميني نيستند و گويي به جهاني ديگر تعلق دارند . در حالي که همه ي اين رزمندگان از همين کوچه ها و خيابان ها و روستاها راهي به جبهه گشوده اند و بسياري از آنها هم اکنون در کنار ما زندگي مي کنند . ما از يک سو به دنبال روايتي واقع بينانه و در عين حال تاثيرگذار از جنگ هستيم و از سويي ديگر روي آثاري سرمايه گذاري مي کنيم که با همان شاخص هاي جاافتاده ظرف دهه ي اول پس از جنگ به رشته ي تحرير در آمده اند. با اين وضع چگونه مي خواهيم به دغدغه ي لزوم طرح ناگفته هاي جنگ که دلسوزان کشور بر آن تاکيد دارند بپردازيم ؟ نگاه از دور به جنگ سرشار از نکات ارزشمند و الهام بخش است لذا انتظار مي رود آثاري که در گام دوم به جنگ مي پردازند رنگ و بوي مولفه هاي لحاظ شده براي گام دوم را داشته باشند و نشانه هاي پوست اندازي را در آنها ببينيم و با چنين آثاري به دنبال مخاطبان جديد باشيم !