در سالهای اخیر آمار کودکان دارای نیازهای ویژه، بهویژه در طیف اوتیسم، رشد چشمگیری داشته و این روند، نظام آموزشی را با چالشهای جدیدی روبهرو کرده است. خلیل عابدی، رئیس اداره آموزش و پرورش استثنایی فارس، در گفتوگوی اختصاصی با عصرمردم از آمارها، برنامهها، کمبودها، اقدامات نوآورانه و نقش رسانه و خیرین سخن میگوید. او معتقد است عدالت آموزشی بدون پذیرش تفاوتها محقق نمیشود و تغییر نگاه جامعه به کودکان متفاوت، کلید اصلی پیشرفت است.
*وضعیت کلی دانشآموزان با نیازهای ویژه در استان فارس چگونه است و در این سالها چه اقداماتی برای توسعه مدارس و خدمات انجام شده است؟*
در دو سال گذشته، ۷۰ مدرسه جدید در استان راهاندازی شده است که از جمله آنها میتوان به مدارس در شهرکهای صدرا و میانرود اشاره کرد. پیش از این، تعداد مدارس و مراکز اختلالات یادگیری حدود ۱۵۰ مورد بود که اکنون به بیش از ۲۲۰ مرکز رسیده است. ما تلاش کردهایم با گسترش مدارس، دسترسی دانشآموزان در مناطق کمتر برخوردار را نیز فراهم کنیم؛ هرچند هنوز در برخی شهرها و روستاها، این دسترسی وجود ندارد.
*تعداد مراکز آموزش استثنایی فارس نسبت به سایر استانها چگونه است؟*
فارس اکنون با ۸۵ مرکز آموزش استثنایی، معادل مجموع مراکز سه استان کوچک کشور است. حتی در استانهایی مانند البرز کمتر از ۳۰ مرکز داریم. این مقایسه نشاندهنده جایگاه قابلتوجه فارس در توسعه زیرساختهاست، اما با توجه به وسعت استان و آمار بالای جمعیت دانشآموزی، هنوز با نقطهی مطلوب فاصله داریم.
*در حوزهی اوتیسم، آمارها چه چیزی را نشان میدهند؟*
رشد آمار کودکان طیف اوتیسم واقعاً نگرانکننده است. ده سال پیش به ازای هر ۱۰ هزار تولد یک مورد اوتیسم شناسایی میشد، اما امروز این عدد به یک مورد در هر ۵۰ تولد رسیده است. این تغییر آمار، نه فقط در حوزهی آموزش، بلکه در سطح اجتماعی، یک زنگ خطر است.
*برنامهای برای پذیرش بهتر دانشآموزان اوتیسم در مدارس دارید؟*
بله. برای نخستینبار در کشور، کلاسهای ویژهی کودکان اوتیسم را در دل مدارس عادی راهاندازی میکنیم. این مدل جدید، به کودکان اجازه میدهد در کنار همسالان خود رشد اجتماعی داشته باشند و همزمان آموزش تخصصی دریافت کنند. این رویکرد، تلفیقی و انسانی است.
*درجال حاضر چند دانشآموز دارای نیازهای ویژه در مدارس عادی استان فارس تحصیل میکنند؟*
در حال حاضر حدود ۳۰۰۰ دانشآموز با نیازهای ویژه در مدارس عادی استان فارس در حال تحصیل هستند که این نشاندهنده تلاش ما برای تحقق آموزش تلفیقی و عدالت آموزشی است. البته هنوز باید امکانات و حمایتها به طور کامل فراهم شود تا این دانشآموزان بتوانند بهتر از ظرفیتهای آموزشی بهرهمند شوند.
*فرآیند شناسایی این کودکان چگونه انجام میشود؟*
ما از طریق طرح سنجش نوآموزان بدو ورود، که در تلاشیم تا سن سنجش را به زیر ۴ سال کاهش دهیم، بسیاری از مشکلات را زودتر شناسایی میکنیم. بیش از ۸۵ مرکز جامع سنجش در استان فعالاند که در سطح کشور بینظیر است. حتی کودکانی با هوش طبیعی اما دچار اختلالات یادگیری یا رفتاری، در این مراکز شناسایی و هدایت میشوند.
*وضعیت خانوادههایی که فرزند دارای نیازهای ویژه دارند چگونه است؟ چه حمایتی میشوند؟*
ما خانوادهها، بهویژه مادران، را از ابتدا درگیر آموزش میکنیم. در برخی مناطق، حتی کودکان یک ساله نیز تحت حمایت قرار میگیرند. خدمات رایگان گفتاردرمانی، کاردرمانی و آموزش توسط نیروهای متخصص ارائه میشود. حتی بخشی از هزینههای ایاب و ذهاب هم توسط آموزش و پرورش تأمین میشود. اما این کافی نیست. بسیاری از خانوادهها هنوز آموزش لازم را ندارند یا به دلایل اقتصادی و فرهنگی فرزندانشان را از مدرسه دور نگه میدارند. سال گذشته حدود ۲۵۰۰ کودک استثنایی در استان شناسایی شدند که در هیچ مدرسهای ثبتنام نکردهاند.
*چه مشکلات زیرساختی مهمی وجود دارد؟*
یکی از مهمترین کمبودها، نبود سالن ورزشی مناسبسازیشده برای دانشآموزان معلول در استان است. حتی دانشآموزان ویلچری هم امکان استفاده از فضاهای ورزشی را ندارند. از سوی دیگر، فرسودگی برخی مدارس، کمبود تجهیزات تخصصی، نبود محتوای بهروز و جذاب و فاصله زیاد مدرسه تا محل زندگی دانشآموزان از چالشهای جدی ماست.
*برای توسعه این امکانات چه برنامههایی دارید؟*
ما نیاز به همراهی خیرین داریم. ساخت مدارس جدید، تأسیس سالنهای ورزشی مناسبسازیشده و خرید تجهیزات کمکآموزشی جزو نیازهای اولویتدار استان است. رسانهها میتوانند صدای خانوادهها را به گوش مسئولان و خیرین برسانند و نقش بسیار مؤثری در آگاهیبخشی و مطالبهگری دارند.
*یکی از مشکلات خانوادهها را دوری مدارس استثنایی از محل سکونت دانشآموزان عنوان کردید؛ وضعیت موجود در استان را بیشتر شرح دهید و بفرمایید چه راهکاری برای کاهش مشکلات ایاب و ذهاب وجود دارد؟*
واقعیت این است که فاصله زیاد مدرسه تا خانه دانشآموزان یکی از بزرگترین چالشهای خانوادههاست. بسیاری از دانشآموزان مجبورند مسیرهای طولانی را طی کنند که علاوه بر خستگی، هزینههای ایاب و ذهاب سنگینی را به خانوادهها تحمیل میکند. این موضوع باعث شده برخی خانوادهها امکان حضور مستمر فرزندانشان در کلاسها را نداشته باشند و کیفیت آموزش کاهش یابد. ما در اداره آموزش و پرورش کودکان استثنایی فارس تلاش کردهایم با افتتاح مدارس جدید در نقاط مختلف استان، این فاصلهها را کاهش دهیم، ولی همچنان نیازمند حمایت خیرین و مسئولان برای توسعه بیشتر شبکه آموزشی و تأمین امکانات حمل و نقل ویژه هستیم. هدف اصلی ما این است که عدالت آموزشی به معنای واقعی برای همه کودکان استثنایی برقرار شود.
*نقش همکاری ارگانها و خیرین در ارتقای کیفیت آموزش چیست؟*
بسیار حائز اهمیت است. ارتباط ما با بهزیستی مطلوب است ولی در حوزه درمان مشکل داریم و نیاز به حمایت خیرین، پزشکان و نهادهای مختلف داریم تا خدمات بهتر ارائه شود.
شهرداریها نیز میتوانند با توسعه زیرساختهای شهری و حملونقل عمومی مناسبسازیشده، نقش مؤثری در این زمینه ایفا کنند. با توجه به اینکه طبق قانون، هزینه ایاب و ذهاب این کودکان برعهده شهرداریهاست، متاسفانه شهرداری سال گذشته تنها به بخش کوچکی از تعهدات خود عمل کرده است.
*اهمیت نقش رسانهها در آگاهیبخشی جامعه درباره کودکان استثنایی چیست؟*
اصحاب رسانه در آگاهیبخشی جامعه نقش مهم و خطیری دارند و میتوانند صدای خانوادهها و نیازهای کودکان استثنایی را به خوبی منتقل کنند.
*در پایان، مهمترین پیام شما برای جامعه چیست؟*
عدالت آموزشی یعنی فرصت برابر برای همه کودکان، حتی آنها که متفاوتاند. اگر نگاه جامعه تغییر نکند، بهترین زیرساختها هم به نتیجه نمیرسد. ما نیاز به همراهی مردم، رسانهها، پزشکان و همهی دستگاهها داریم تا کودکانی شادتر و مستقلتر بسازیم.