انسان هر گاه در شرایطی قرار می گیرد که می تواند رفتاری آگاهانه و ناشی از انتخاب از بین چند رفتار داشته باشد ، احساس هویت می کند. اما زمانی که تنها یک راه برای طی کردن پیش رو داشته باشد نه از مسیری که برای پیمودن انتخاب کرده لذت می برد و نه خود را در برابر آنچه پیش می آید متعهد می داند . اساسا ، آنچه انسان را از سایر موجودات متمایز می کند ، قدرت انتخاب بر اساس ذوق و سلیقه و دانش و باورهای درونی است . این که ما برای یک اثر هنری آزاد اعم از این که شعر باشد یا نقاشی و مجسمه و نمایشنامه و رمان ، ارزش و اعتبار قائل هستیم به این دلیل است که آفریننده ی اثر در اوج اختیار و احساس آزادگی به تولید آن پرداخته است . از جمله شاخصه های جوامع متکثر وجود تنوع در آثار هنری است که بالتبع به صنایع و حتی رفتارهای اجتماعی نیز تسری پیدا می کند. خداوند نه تنها هیچ دو انسانی را یکسان خلق نکرده بلکه هیچ گیاه و حیوانی نیز از هر جهت شبیه به یکدیگر نیستند و نکته ی مهم این است که چنین تنوعی ایجاد تباین و تزاحم نمی کند بلکه هر پدیده ای با ویژگی های منحصر بفردی که دارد وقتی در کنار سایر پدیده ها قرار می گیرد ، به ظهور پدیده ی سومی منجر می شود که در کنار پدیده های دیگر مسیر کمال را طی می کند. هیچ کس نمی تواند مدعی شود که حتی کامل ترین انسان ها نیز از هر نظر شبیه به یکدیگر هستند . موسی هم وقتی در کنار خضر قرار می گیرد ، تفاوت آنها در میزان تشخیص آشکار می شود زیرا اصل بر این است که دانای مطلق خداست . باید پا را از این مرز هم فراترگذاشت و گفت : اگر چه در حقیقت ، جهان تنها یک خدا دارد اما هیچ دو انسانی پیدا نمی شوند که برداشت یکسانی از عظمت و سایر صفات الهی داشته باشند لذا با وجود این که تنها یک خدا داریم اما هر کس بر اساس تصوری که از خدا دارد او را می پرستد حال چه موسای پیغمبر باشد و چه یک چوپان بیابانگرد . ما در جهانی زندگی می کنیم که میلیاردها میلیارد ستاره و سیاره و سنگ های سرگردان دارد که هیچ کدام از لحاظ بزرگی و جرم و سردی و گرمی و عناصر تشکیل دهنده و تعداد سیارات و قمرها و جاذبه و فاصله ، یکسان نیستند ولی در عین حال مجموعه ای هدفمند را تشکیل می دهند که برای رسیدن به آن باید مسیری را طی کنند. انسان از جهات گوناگون به جهان تشبیه شده است و بسیاری انسان را جهان کوچک می دانند و جامعه ی انسانی نیز چنین حالتی دارد که تداوم هستی اش در گرو هماهنگی باسایر پدیده ها در عین تفاوت ها و تشخص هاست . به همین دلیل هر تلاشی برای هم اندازه کردن آدم ها و سمت دهی به ذوق و سلیقه ی آنها و یکدست کردن جریان ها در هیچ عصر و نسلی ختم به خیر نشده است. در جامعه ی انسانی آنچه ثابت است حقوق انسانی مشترک در کنار ارزش های مشترک اخلاقی است که در تمامی ادیان و مذاهب به رسمیت شناخته شده و حتی کسانی که نگاه ماوراء طبیعی به جهان ندارند نیز دروغ گویی ، دزدی ، قتل ، غیبت ، دست اندازی به حقوق و مال و دارایی دیگران و آزار و اذیت همنوعان را برنمی تابند و دقیقا همین وجوه اشتراک است که زمینه ساز همزیستی مسالمت آمیز انسان ها با هر دین و ملیتی با یکدیگر است . تاکنون هیچ انسان منصفی با هر دین و مرام و مذهبی پیدا نشده که بگوید دروغ خوب است یا دزدی و قتل امری پسندیده است به همین دلیل ما به هر سرزمینی که قدم بگذاریم به راحتی می توانیم با رعایت اصول اساسی انسانیت در کنار دیگران با هر مرام و مسلکی که دارند زندگی بی دردسری داشته باشیم مشروط به این که به اعتقادات دیگران در جایی که نقض کننده ارزش های مشترک انسانی نباشد ، احترام بگذاریم . به هر سمتی که عبادت کنند و هر توصیفی که از خدای خود داشته باشند تا زمانی که به ارزش های مشترک انسانی پای بند باشند ، تعامل با آنها نه تنها زیان بخش نیست بلکه به همگان انگیزه ای برای رقابت می دهد . کما این که مهم نیست ما در چه رشته ی ورزشی فعالیت می کنیم بلکه آنچه مهم است تحرک و ورزیدگی است که موجب تندرستی و قدرت بدنی می شود . فلسفه ی وجودی دین ، ایجاد نزاع بر سر نامها و اسامی نیست . به قول مولوی ، انگور و عنب و ازم و استافیل در فارسی و عربی و ترکی و رومی یک معنا بیشتر ندارد بنابراین راه اندازی قتل و کشتار بر سر اسم ها زیبنده کسانی که خود را بنده ی خدا می دانند نیست . هر انسانی متناسب با عمر و تجربه و دانش و موقعیت شغلی و دغدغه های شخصی و اجتماعی ، ظرفیتی دارد که قابل مقایسه با دیگران نیست لذا ما نباید اصرار داشته باشیم که همه مانند هم فکر کنند و به نتیجه ی مشترکی برسند . معیار اصلی برای داوری پیرامون رفتار هر انسانی سود و زیانی است که با رفتارش به دیگران می رساند و تمامی سود و زیان ها نیز در چارچوب معیارهای مشترک اخلاقی قابل تبیین و توجیه و ارزیابی است . همچنان که عده ای مسلمان و مسیحی و یهودی و زرتشی و لائیک می توانند در یک آزمایشگاه برای تولید واکسنی که نجات دهنده جان انسان ها در برابر ویروس های مهاجم است با یکدیگر همکاری کنند و به صورت مشترک برنده ی جایزه نوبل جهانی باشند، زندگی و همزیستی هم به همین سادگی امکان پذیر است لذا افراد انسانی اگربه جای متمرکز شدن روی ارزش های مشترک به دنبال ایجاد چالش بر سر باورهای خود باشند نه تنها به جایی نمی رسند بلکه آنچه را هم که دارند از دست می دهند هر انسانی می تواند بگوید که من مدافع ارزش های مشترک انسانی هستم اما کسی نمی تواند بگوید که رسالت من یکسان سازی باورها و ذوق و سلیقه ها و هم سطح کردن برداشت ها و نتیجه گیری هاست زیرا چنین وظیفه ای برای هیچ کس تعریف نشده و چنین شغلی در هیچ کجای جهان رسمیت ندارد .

در جوامعی که تلاش می شود تا ارزش های مشترک اخلاقی پاس داشته شود اداره ی امور با کمترین هزینه صورت می گیرد و تمامی افراد این فرصت را دارند که به موازات ارائه ی خدمت به دیگران از خدمات دیگران نیز بهره مند شوند و در سایه سار باورمندی به ارزش های مشترک انسانی ، داد و ستدی معقول داشته باشند.