تحولات صورت گرفته ظرف نیم قرن اخیر در منطقه ی غرب آسیا برخی از طیف های سیاسی را نسبت به تحقق وحدت اسلامی خوش بین نموده و این در حالی است که به دلایل گوناگون زمینه ی مناسبی برای یکپارچگی سیاسی کشورهای اسلامی وجود ندارد .

خاستگاه بسیاری از نظام های حکومتی در کشورهای اسلامی و انگیزه های پشت پرده ی شکل گیری آنها بیش از آن که زمینه ساز همگرایی باشد به واگرایی انجامیده است . این خواسته ی آرمانی که مسلمانان به گذشته ای برگردند که یک نفر خلیفه و پیشوای آنها باشد ، دور از دسترس است . اگر چه خلفای راشدین نزدیک به 30 سال بر سرزمین هایی وسیع فرمانروایی کردند اما پس از بر سر کار آمدن امویان و موروثی شدن خلافت ، نشانه های واگرایی و تشتت و خروج ، خودنمایی کرد که نهایتا به اضمحلال امویان و بر سر کار آمدن عباسیان انجامید .ناگفته نماند که رقابت های قبیله ای در حجاز و بعدها جانبداری هدفمند سایر اقوام ساکن در سرزمین های فتح شده از جریان های اموی و علوی در مدینه و عراق و شام ، سرچشمه ی تجزیه امت اسلامی بود هر چند بعدها نام و عناوین دیگری پیدا کرد و با آرایه های فقهی و کلامی زینت داده شد .بر آگاهان پوشیده نیست که درآمیختگی خوانش ایرانیان از اسلام با رویکرد آنها در راستای حراست از زبان فارسی و فرهنگ ایرانی زمینه ی استقلال نسبی ایرانیان از خلافت عباسی را فراهم ساخت و چندین قرن بعد ، هجوم مغول طومارعباسیان را نیز درهم پیچید و به دنبال حمله ی مغول ، آمیزه ای از جریان های ترکی و مغولی در آسیای صغیر ، فلات ایران و همچنین هند و بخش هایی از شرق آسیا تحت سیطره ی عثمانی ، صفویان و گورکانیان قرار گرفت که با انگیزه ی گسترش حوزه ی فرمانروایی خود هر کدام یکدیگر را به بدعت و ظلم و زیاده خواهی متهم نمودند و برای ادعاهای خود ادله های فقهی مبتنی بر حدیت تراشیدند زیرا کسانی که می خواستند مسلمانان را به جان هم بیندازند نیازمند قداست بخشیدن به جنگ بودند و طرح اتهاماتی نظیر کفر و بدعت و مسائلی از این قبیل !!

شکست امپراتوری عثمانی در جنگ جهانی اول و تقسیم سرزمین های تحت سیطره دولت عثمانی بین فرانسه و انگلیس و متعاقبا استقلال طلبی کشورهای تحت قیمومیت فرانسه و انگلیس به مرزبندی هایی منجر شد که دیگر نمی توانستند زیر یک پرچم و دولتی واحد و هویتی اسلامی به موجودیت خود ادامه دهند

تلاش های کسانی نظیر سیدجمال الدین اسدآبادی ، محمد عبده ، اقبال لاهوری و آخرین آنها آیت الله مطهری که با رفع شبهات تاریخی و زیر سئوال بردن افراط و تفریط های مذهبی به دنبال تحقق وحدت اسلامی بودند نیز به دلیل این که هر کدام با شیوه ی خاص خود و در جغرافیای و شرایطی متفاوت به این موضوع پرداخته اند به نتایج هدف گذاری شده منجر نگردید و دغدغه های مشترک نظیر دفاع از مسجد الاقصی و فلسطین نیز به همین سرنوشت دچار گردید ؛ زیرا رواج سیستم های حکومتی نوین مبتنی بر ملت - دولت و پر رنگ شدن ملی گرایی ، پان ترکیسم و پان عربیسم و مسائلی ازاین قبیل نیز مانع از همگرایی لازم برای رسیدن به وحدت سیاسی شد .

تنها موضوعی که می توانست به عنوان دغدغه ای مشترک مسلمانان را در یک مسیر قرار دهد موضوع اشغال فلسطین و مسجدالاقصی بود که در این مورد هم نه در بین فلسطینی ها و نه در بین کشورهای اسلامی اتفاق نظری وجود ندارد و به همین دلیل هیچ یک از کشورهای اسلامی حاضر به گذاشتن تمامی تخم مرغ های خود در سبد فلسطین نیستند زیرا هر کدام با مشکلاتی سیاسی و اقتصادی مواجه اند و وابستگی هایی دارند که ورود جدی آنها به موضوع فلسطین ، امنیت سیاسی و اقتصادی آنها را به خطر می اندازد.

در چنین بازار آشفته ای داعیه ی تاثیرگذاری گسترده و برانگیزاننده بر افکار مسلمانان از سوی کانون های دینی و عقیدتی از سطح گونه ای آرمانگرایی آغشته به شعار فراتر نمی رود زیرا دیپلماسی با محوریت اقتصاد راه را بر هر گونه تعامل مبتنی بر ایدئولوژی بسته و منازعات کشدار نظامی ، فرهنگی و عقیدتی بین مذاهب اسلامی ساکن در سرزمین های گوناگون ظرف صدها سال به مرزبندی هایی منجر گردیده که با راه اندازی کانون هایی نظیر مجمع تقریب مذاهب نمی توان آنها را کمرنگ کرد چرا که بسیاری از این مرزبندی ها اساسا فقهی و کلامی نیست بلکه اغلب سر در آبشخور تضاد منافع و اختلافات سرزمینی و قدرت طلبی و سهم خواهی های سوداگرانه دارد و چه بسا برخی از گرایش های مذهبی اساسا ربطی به دین نداشته باشد بلکه دستاویزی برای استقلال طلبی و دلبستگی به فرهنگ و جغرافیا باشد که شرح جزئیات آن بر آگاهان پوشیده نیست

نتیجه این که در شرایط کنونی تلاش های هزینه بر برای اداره ی یکپارچه امت اسلامی که مدعیان آن هم کم نیستند بیش از آن که وحدت آفرین باشد به پراکندگی ها دامن می زند و اساسا چنین موضوعی ابتدا باید در سطوح حوزوی و دانشگاهی دنبال شود و در فضایی نقادانه فارغ از تعصبات مذهبی و القائاتی که سر در آبشخور تندروی های رماننده نداشته باشد ، به پختگی لازم برسد و در ادامه زمانی که آثار عینی نزدیکی دیدگاه علمای مذاهب در رفتار پیروانشان آشکار گردید و نهایتا نتیجه ی گمانه زنی ها و نزدیکی های صورت گرفته خود را در قالب رفتارهای سیاسی به مرحله ی بروز و ظهور رسانید می توان چنین رویکردی را به مواضع سیاسی و اقتصادی گره زد . از این رو به نظر می رسد که کشورهای اسلامی فعلا باید در چارچوب منافع ملی و منطقه ای نیم نگاهی هم به دغدغه های مشترک نظیر فلسطین داشته باشند و زمینه های حصول به وحدت را از این طریق در معرض آزمایش قرار دهند !!